ένα ψηφιακό ορυχείο χρυσού με γαλαρίες στην καταναλωτική συμπεριφορά μας

Οι εταιρίες εμπορίου δεδομένων, λειτουργούν σαν συλλέκτες, μεσίτες και πωλητές πληροφοριών. Είναι στην κυριολεξία μια νέα μορφή πληροφοριοδότη (χαφιέ) η οποία έχει την δομή οικονομικής επιχείρησης. Αυτές οι εταιρίες μπορούν να παρακολουθούν τις κινήσεις που κάνει ο καθένας μας ακολουθώντας τα ηλεκτρονικά ίχνη που αφήνουμε σαν καταναλωτές. Μέσω αυτής της ιδιότυπης ιχνηλάτησης, δυνητικά παρακολουθούν τους πάντες και τα πάντα, και στοιχειοθετούν φακέλους, με υλικό που συνίσταται από, ας πούμε, τους υπολογισμούς εισοδήματος μέχρι τις πολιτικές τάσεις ενός ατόμου, και από το τι τρώει μέχρι πόσο και πως το άτομο συνουσιάζεται.

Οι λεπτομερείς πληροφορίες για όλες τις πτυχές της προσωπικής ζωής των ανθρώπων που συλλέγονται και αναλύονται από αυτές τις εταιρείες έχουν χαρακτηριστεί ως  «ένα ορυχείο χρυσού στην ψηφιακή εποχή». Αυτό το νέο είδος επιχειρηματικής δραστηριότητας, που έχει σαν αντικείμενο του την εξόρυξη δεδομένων για την συγκρότηση εκπληκτικά πληροφορημένων φακέλων, παράγει και πουλάει την δυνατότητα να κάνεις «έξυπνες προβλέψεις» σε σχέση με την συμπεριφορά ή την ζωή του πολίτη-καταναλωτή – π.χ. να κάνει μια επιχείρηση προβλέψεις για το τι είδος πιστωτικά προϊόντα (κάρτες, λογαριασμούς κτλ) είναι διατεθειμένος να αγοράσει ένας υποψήφιος πελάτης, ή για την ημερομηνία γέννησης του παιδιού του, ή για το τι είδους εγκυμοσύνη έχει η σύζυγος του και τι φύλο θα είναι το νεογνό του,  προβλέψεις ακόμη και για το πόσο πιθανό είναι να πεθάνει… η πεθερά του. Οι αγοραστές των δεδομένων, έχοντας αποκτήσει πρόσβαση σε μια στέρνα πληροφοριών, προσαρμόσουν τα διαφημιστικά τους μηνύματα στους καταναλωτές. Τα κάνουν πιο στοχευόμενα. Οι πολιτικοί χρησιμοποιούν τα δεδομένα για να υπολογίσουν πώς μπορούν να επηρεάσουν πιο έντονα τους πολίτες.

Τα πράγματα δεν είναι απλά. Οι ιδιωτικές εταιρίες που έχουν σαν επιχειρηματικό τους αντικείμενο το φακέλωμα του πολίτη, είναι ουσιαστικά παράγοντες ενός οικονομικού-ψυχολογικού πολέμου που διεξάγεται σε όλες τις διαστάσεις της ανθρώπινης επικοινωνίας. Ξεκινώντας πάντα με σκοπό το κέρδος βέβαια, μετατρέπονται σε πάροχους γνώσης μέσω της οποίας το μάρκετινγκ και η διαφήμιση γίνονται πιο αποτελεσματικά. Το Μάρκετινγκ και η διαφήμιση, με την σειρά τους, δεν λειτουργούν απλά μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα με σκοπό την βέλτιστη κοινοποίηση των προϊόντων της επιχείρησης στην αγορά. Κριτήριο της λειτουργικότητας και αποτελεσματικότητας τους, ιδιαίτερα της διαφήμισης (εννοούμενης ως το τελικό προϊόν που δημοσιοποιείται), είναι ο βαθμός κατά τον οποίο επιφέρει μεν αύξηση των πωλήσεων, αλλά και  υιοθέτηση ενός τρόπου κατανάλωσης. Επιρροή στον τρόπο κατανάλωσης υπονοεί και επιρροή στις επιλογές που κάνει ο καταναλωτής οι οποίες είναι άρρηκτα δεμένες τόσο με τον τρόπο ζωής του όσο κατ’ επέκταση και με την «φιλοσοφία ζωής» του, ή άλλως με τον τρόπο σκέψης του. Οι διαφημιστές συναιπώς είναι πλαστουργοί νοοτροπίας, επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο το άτομο θεωρεί τον κόσμο του – μια διαδικασία που τελικά μπαίνει στα χωράφι της διαμόρφωσης της κυρίαρχης ιδεολογίας.

Αυτό εν μέρει εξηγεί και το γεγονός ότι η βιομηχανία φακελώματος, συγκεκριμένα οι μεσίτες δεδομένων, όπως οι πολυεθνικής εμβέλειας εταιρίες Acxiom, Experian και Datalogix, λειτουργούν πίσω από ένα πέπλο μυστικότητας. Υπάρχει άγνοια  σχετικά με το τι ακριβώς ιχνηλατούν λεπτομερειακά, με την ποσότητα και την ποιότητα πληροφοριών που κατέχουν, υπάρχει κάτι σαν αδιαπέραστος φράχτης που εμποδίζει την θέα στο εσωτερικό της βιομηχανίας αυτής, ώστε να γίνει ορατός ο τρόπος που λειτουργούν και ο τρόπος με τον οποίο οι λεπτομερείς γνώσεις που κατέχουν για τον καταναλωτή ( για τον καθένα μας) χρησιμοποιούνται. 

Το Αστικό κράτος, με οποιανδήποτε σημαία κι αν αναγνωρίζεται, αποφεύγει μέχρι στιγμής να θέσει νομοθετικούς περιορισμούς της δράσης αυτών των πολυεθνικών μεγαλοχαφιέδων. Δεν υπάρχει ισχύων νόμος στις ΗΠΑ, αίφνης, που να υποχρεώνει τους μεσίτες δεδομένων να διατηρούν το απόρρητο των δεδομένων του ατόμου. Ευνόητο είναι ότι αυτό θα έβαζε φραγμό αν όχι τέρμα στην λειτουργία τους, διότι ο λόγος ύπαρξης τους είναι να εμπορεύονται τις πληροφορίες που κατέχουν. Παρεμπιπτόντως, τα κράτη και τα υπουργεία τους είναι από τους καλύτερους πελάτες των εταιριών αυτών – π.χ. από τον καιρό της Θάτσερ και πιο πριν, το Βρετανικό δημόσιο χρησιμοποιεί κατά κόρον τις υπηρεσίες τους. Μεγάλοι πελάτες τους είναι οι τράπεζες  (πληροφορίες για το αξιόχρεο πελατών) και οι ασφαλιστικές ( για την πραγματική κατάσταση υγείας των υπό ασφάλιση πελατών). Πληροφορίες σχετικά με πίστωση, απασχόληση, ασφάλιση, στέγαση είναι από τα κύρια προϊόντα που πουλιούνται.

Οργανώσεις για την προστασία της οικονομικής και ιδιωτικής ζωής των καταναλωτών έχουν από καιρό απαιτήσει να επιτρέπεται στον καταναλωτή και πολίτη να βλέπει τι είδους πληροφορίες συλλέγονται για το ίδιο ή να μπορεί να απαιτεί διαγραφή δεδομένων που τον αφορούν. Κάτω από τη  πίεση μιας κοινής γνώμης η οποία ανησυχεί ολοένα και περισσότερο για τα τεκταινόμενα στην εν λόγω βιομηχανία,  τον Δεκέμβριο ξεκίνησε μιας έρευνα από την αμερικανική Ομοσπονδιακή Επιτροπή Εμπορίου. Γενικά ακούγονται οι «κατάλληλοι θόρυβοι» από τους πολιτικούς ιθύνοντες περί ρυθμίσεων και κυβερνητικού έλεγχου της βιομηχανία αυτής.

Πληροφορούμαστε τώρα από τους Financial Times ότι η Acxiom ετοιμάζει μια υπηρεσία που θα αποκαλύπτει στους ενδιαφερόμενους αυτά που η ίδια γνωρίζει γι 'αυτούς. Μας υπόσχονται αύξηση της διαφάνειας, λιγότερη ομίχλη στην επιχειρηματική πρακτική της εταιρίας (που απολαμβάνει τζίρο πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων).  H Acxiom, εδράζουσα στη Νέα Υόρκη, έχει κεφαλαιοποίηση 1,4 δισ. δοκάρια συλλέγει στοιχεία απο περισσότερους από 700 εκατ. καταναλωτές σε όλο τον κόσμο και τα πωλεί σε περισσότερους από 7.000 πελάτες. H Acxiom πουλάει διάφορων ειδών προϊόντα, μεταξύ των οποίων και πληροφορίες ανίχνευσης και πρόληψης απάτης. Δεν κάνει διακρίσεις στους πελάτες (φτάνει να μπορούν να πληρώνουν). Αίφνης, οι Αμερικάνοι καταναλωτές μπορούν να έχουν πρόσβαση στο προϊόν της Acxiom που παρέχει πληροφορίες για ανίχνευση απάτης σχετικές με τον εαυτό τους αντί μίας αμοιβής των  5 δολαρίων!

Ας μην βιαζόμαστε όμως να χειροκροτήσουμε, παρέα με τους φιλελευθέρους, την εισαγωγή «διαφάνειας». Όσο φως και να ρίξουν σε τούτη την μέχρι τώρα ομιχλώδη και σκοτεινή δραστηριότητα, δεν υπάρχει πιθανότητα να δώσουν δικαίωμα στον πολίτη να προβαίνει σε διαγραφή του φακέλου του από το «στοκ» δεδομένων μιας εταιρίας. Ούτε και δικαίωμα έλεγχου της χρήσης (βλέπε της πώλησης) των δεδομένων που αναφέρονται σ΄ αυτόν. Εφόσον η επιχειρηματική δραστηριότητα θα συνεχιστεί, η νεόφερτη «διαφάνεια» δεν είναι παρά μια ακόμα «έξυπνη» καπιταλιστική κίνηση. Στην ουσία ετοιμάζουν ένα ακόμα προϊόν για πούλημα το οποίο θα μετατρέψει εκατομμύρια φακελωμένων σε πελάτες των μεσιτών δεδομένων. Δηλαδή θα μετατρέψει τα θύματα της κατάχρησης (και θύματα είμαστε όλοι μας) σε πιθανούς καταναλωτές και πελάτες των καταχραστών. Σε λίγο θα μπορούμε να βλέπουμε κάτι τι από το τι περιέχει ο φάκελος μας (ίσως και ότι περιέχει) αντί ενός λογικού αντιτίμου.

Φαντάσου την εξής αναλογία: κάποιοι σου κλέβουν ένα κομμάτι απ’ τον εγκέφαλό σου (με όλες τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει αυτό...) κι έρχονται μετά και σου λένε ότι μπορείς να το δεις μέσα σε μια γυάλα στον εκθεσιακό χώρο τους, αγοράζοντας απ’ τους ίδιους ή τους πράκτορές τους ένα σχετικά φτηνό εισιτήριο. 

Θα αξιζε τον κόπο - το έκθεμα θα είχε μια μοναδικότητα, ακόμα και αν του έλειπε η πρωτοτυπία. 

M