"The word theatre comes from the Greeks. It means the seeing place It is the place people come to see the truth about life and the social situation.“
Stella Adler
Το «ανύπαρκτο κόμμα των ποιητών» ως υπεκφυγή στο σήμερα
Του Θανάση Αλεξίου
Νομίζω πως σε όλους/ες αρέσει η ποίηση αν έχουν μάλιστα έναν κάπως ισορροπημένο βίο και δεν διαλύονται στις μυλόπετρες της επιβίωσης, της ανεργίας και της εξαθλίωσης. Κοντολογίς στην πεζότητα της καθημερινότητας. Εξάλλου ήταν ο ίδιος ο Μαρξ που περιγράφοντας την αταξική κοινωνία έβλεπε (στρεφόμενος κατά των εξαναγκασμών του καπιταλιστικού καταμερισμού εργασίας) τους ανθρώπους το πρωί ως κυνηγούς, το μεσημέρι ως ψαράδες και το βράδυ ως κριτικούς τέχνης. Αν είχαν έτσι τα πράγματα νομίζω πως όλοι θα άφηναν την «πεζότητα» προς χάριν της τέχνης και της ποίησης, πόσο μάλλον όταν όλοι οι άνθρωποι είναι με τον τρόπο τους και στη δουλειά τους δημιουργοί (ποιητές). Μέχρι τότε όμως υπάρχει δρόμος. Υπάρχει η υπαρκτή «πεζή» πραγματικότητα, η υπέρβαση της οποίας προϋποθέτει μια λειτουργική αυτονομία με θέση και δεσμεύσεις και όχι μια αυτονομία φετιχ.
Αν οι ποιητές αναστοχάζονται για λογαριασμό της κοινωνίας, έρχονται να εκφράσουν επίσης τα αδιέξοδα, τις αντιφάσεις αλλά και τα ξέφωτα που μέλλει να φανούν. Έρχονται να εκφράσουν επίσης και εκείνες τις στιγμές, «όπου θα πραγματώνεται το αληθινό», όπως το προφήτευε ο Γερμανός ποιητής Χέλντερλιν. Όμως, όπως η συνείδηση, το νόημα, οι αντιλήψεις κ.ο.κ., έτσι και η ποίηση ως μια μορφή κοινωνικής συνείδησης παράγεται κοινωνικά. Αυτό σημαίνει πως οφείλουμε να λαμβάνουμε υπόψη, όπως το έχει θέσει ο M. Μπαχτίν, τον χρονότοπο παραγωγής του λογοτεχνικού έργου. Να έχουμε δηλαδή στο μυαλό μας, αν μιλούμε λόγου χάρη για το μυθιστόρημα Κιβώτιο του Άρη Αλεξάνδρου, τις ιστορικές και κοινωνικές συνθήκες μέσα στις οποίες αυτό παράχθηκε, γράφτηκε, πόσο μάλλον όταν στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα, είναι η ίδια η συνείδηση και η ψυχολογία του ήρωα που γίνεται αφηγηματικό μέσον. Επομένως ο συγγραφέας αναδεικνύει τη βιωμένη αίσθηση των πραγμάτων, όπως την έζησαν τα υποκείμενα και ο ίδιος με εξάρσεις, παλινδρομήσεις και αναλαμπές. Με αυτή την έννοια πρόκειται για μυθοπλασία και όχι για ιστορικό κείμενο.
Αντιλαμβάνεται ο καθένας πως η αυθαίρετη απομόνωση του μυθιστορήματος από τον χρονότοπο παραγωγής τους, δηλαδή η αποσιώπηση του κοινωνικού και ιστορικού συγκείμενου, δημιουργεί την εντύπωση πως η βιωμένη αίσθηση του συγγραφέα, δεν είναι συγκυριακή (ιστορική), αλλά διϊστορική (διαχρονική). Σαν να πρόκειται δηλαδή για μια αίσθηση που δημιουργείται παντού και πάντα, έξω από το χρόνο και το χώρο παραγωγής ενός έργου, έξω από την ιστορία (Δεκέμβρης ΄44, εξορία στο Ελ Ντάμπα, υποχώρηση Δημοκρατικού Στρατού, ξερονήσια, εκτελέσεις). Συνεπώς η «καταγγελία», -απόρροια ίσως και ενός «ασκητικού αναρχισμού» που διέπει τη βιογραφία του συγγραφέα-, όλων των εξουσιών και ιερατείων, που μπορεί να βγαίνει από την ανάγνωση του Κιβωτίου (ως να πρόκειται για ιστορικό κείμενο) γίνεται εντελώς αυθαίρετη όταν προβάλλεται ως κεντρική ιδέα στη σημερινή πραγματικότητα, «διευκολύνοντας» τον καθένα/μία στις ιδεολογικές, πρωτίστως όμως στις πολιτικές του υπεκφυγές.
Επομένως η θέση του Άρη Αλεξάνδρου «ανήκω στο ανύπαρκτο κόμμα των ποιητών» που, επ’ ευκαιρία της θεατρικής διασκευής του Κιβωτίου (Studio Μαυρομιχάλη), αναπαράγεται σωρηδόν σήμερα χωρίς την ιστορικότητά της, συνιστά περισσότερο εργαλειοποίηση ώστε να δικαιολογηθούν «πεζές» και απολιτίκ επιλογές. Εξάλλου ο ίδιος ο συγγραφέας συμμετείχε με το αντίστοιχο τίμημα στους κοινωνικούς αγώνες της εποχής του. Επίσης ας ληφθεί υπόψη ότι ο ίδιος, ίσως και για να συμμετάσχει ενεργητικότερα (και κριτικά) στα πράγματα, άφησε την ποίηση για να στραφεί από τις αρχές του ‘70 και μετά, στη πεζογραφία. Παράγωγο αυτής της στροφής είναι και η ολοκλήρωση του Κιβωτίου.
*****
*O Θανάσης Αλεξίου είναι καθηγητής στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου
