Max Ernst, Η χαρά της ζωής, 1936
Αυτή η πικρά ειρωνική Σουρεαλιστική εικόνα μόνο στον τίτλο συγγενεύει
με την κατηγορία έργων από σύγχρονους του Max Ernst (όπως ο Πικάσο, κι ο Ματίς) τα οποία γιορτάζουν τη χαρά της ζωής. Δεν προσποιείται
πως είναι παράθυρο με θέα ένα σαγηνευτικό κήπο του Εδέμ…. Δεν μας κάνει τη χάρη
να προσφέρει ανέμελη, ηδονιστική θέαση μιας σκηνής χαράς.. Υπονομεύοντας την ψευδή εικόνα
του παραδείσιου ονειρικού κήπου, εδώ εκφράζεται κάτι πολύ πιο αντιφατικό, που βρίσκεις
εκεί όπου η καλλιέργεια δίνει τη θέση της στην αγριότητα της φύσης.
Το σκηνικό είναι από μια ζούγκλα στην οποία διαδραματίζεται ένας
πολυδιάστατος αγώνας ζωής και θανάτου. Χαμηλά στη βλάστηση, κινείται το φρικτό Mantis
Religioza (Η «Θρησκόληπτη Μάντις» όπως θα μετονόμαζα το λεγόμενο «Αλογάκι της
Παναγίας» ) - ένας από τους πιο αιμοβόρους φονιάδες της φύσης. Με τα δυο άκρα
του, που χρησιμοποιεί σαν φονικά όπλα, υψωμένα
απειλητικά, βρίσκεται σε θέση μάχης. Από κάτω του κείτονται διαμελισμένα απομεινάρια
ενός άλλου Μάντις - κι εδώ είναι αναπόφευκτη η εικασία ότι πρόκειται για πλοκή όπου
το αρσενικό έχει μετατραπεί σε τροφή για το θηλυκό κατά την συνουσία τους που καταλήγει
σε σεξουαλικό κανιβαλισμό. Η «Θρησκόληπτη Μάντις» κατευθύνεται προς ένα χιμαιρικό πλάσμα καμουφλαρισμένο
σαν φυλλωσιά – το αριστερό άκρο του οποίου, σαν χέρι, σφίγγει έναν ανθό που μαραίνεται.
Δεν ξέρεις αν ο καρπός του φυτού που μοιάζει
με Crambe maritima (φυτό που φυτρώνει κοντά στη θάλασσα, προς την βόρεια Ευρώπη)
είναι δηλητηριώδης. Μήτε αν εκεί όπου το πράσινο της χλωρίδας σκουραίνει, στο βάθος
της φυλλωσιάς, ελλοχεύει κάποιος απροσδιόριστος κίνδυνος.
Το πράσινο χρώμα, που μπορεί να συμβολίζει ζωή, είναι και το χρώμα
της παρακμής (στο στάδιο αποσύνθεσης της χλωρίδας και πανίδας όπου βασιλεύει ο μύκητας,
η μούχλα). Σε τούτη την εικόνα δεν ωραιοποιείται, δεν ρομαντικοποιείται..
Μάλλον μια θέση έξω από τη μάχη (ενδεχομένως και σε ασφαλέστερο
τόπο, με φόντο τον ουρανό «κοντά στο θεό») διεκδικούν οι χλωμές φιγούρες της γυμνής
γυναίκας και του αιλουροειδούς ζώου που την συντροφεύει συμβιωτικά στην κορυφή
του υψώματος (ψηλά, δεξιά στην εικόνα). Οι δυο υπάρξεις ανήκουν μεν στο ίδιο ενδιαίτημα,
αλλά τοποθετούνται στο μεταίχμιο του, κι ίσως εκεί που ο αγώνας επιβίωσης παίρνει
τον χαρακτήρα αγώνα μεταξύ έρωτα και θανάτου, σε τόπο όπου ο εφιάλτης προοπτικά ανοίγεται προς το όνειρο ως εκπλήρωση
επιθυμίας, κάπου βαθύτερα από την επιφάνεια του συνειδητού όπου τα ένστικτα μας
ενώνουν αντί να μας οδηγούν σε αλληλοσπαραγμό..
Το 1936, την χρονιά
που δημιουργήθηκε αυτό το αριστούργημα, ο Αδόλφος Χίτλερ είναι στην εξουσία, έχει ξεκινήσει ο ισπανικός εμφύλιος πόλεμος…
η ανθρωπότητα έχει μπει σε μια εφιαλτική
φάση,
κι ο Μαξ Έρνστ δεν το παραβλέπει.
