ολοένα και πιο πηχτό σκοτάδι μιας νύχτας γεμάτης εφιάλτες

«Όταν η συσσώρευση του πλούτου δεν κατέχει ύψιστη κοινωνική σημασία, θα υπάρξουν μεγάλες αλλαγές στον κώδικα της ηθικής. Θα πρέπει να είμαστε σε θέση να απαλλαγούμε από πολλές από τις ψευτο-ηθικές αρχές που μας δαιμονίζουν για διακόσια χρόνια, με βάση τις οποίες έχουμε εξυψώσει μερικά από τα πιο αντιπαθητικά των ανθρώπινων ελαττωμάτων στη θέση των υψηλότερων αρετών. Θα καταστούμε ικανοί να τολμήσουμε να αξιολογήσουμε τo χρηματικό κίνητρο με την πραγματική του αξία. Η αγάπη του χρήματος ως κατοχή - σε διάκριση από την αγάπη του χρήματος ως μέσο για τις απολαύσεις και τις πραγματικότητες της ζωής – θα πρέπει να αναγνωριστεί για αυτό που είναι, μια κάπως αηδιαστική νοσηρότητα, μια από αυτές τις ημι-εγκληματικές, ημι-παθολογικές τάσεις τις οποίες παραδίδουμε με ρίγος στους ειδικούς για τις ψυχικές παθήσεις ...»

Αυτές οι σκέψεις δεν ανήκουν σε κάποιον ιερωμένο που βλέπει κριτικά την φύση του καπιταλισμού. Ούτε βέβαια στον Μαρξ (του οποίου  η πένα ήταν κατά πολύ κομψότερη και η σκέψη καθόλου απλοϊκή όπως αυτή παραπάνω). Σωστά λέει ότι η φιλαργυρία είναι «αηδιαστική νοσηρότητα». Ακόμα πιο καλά θ’ ακουγόταν αν έλεγε ότι το φυτώριο καλλιέργειας των πιο αντιπαθητικών ανθρώπινων ελαττωμάτων και η ανύψωση τους σε ανώτατες αρετές είναι ο καπιταλισμός.  Αλλά δεν το λέει αυτό. Πιο κάτω μας συμπληρώνει:  

«Όλα τα είδη των κοινωνικών εθίμων και οικονομικών πρακτικών που επηρεάζουν την κατανομή του πλούτου και των οικονομικών ανταμοιβών και κυρώσεων, τα οποία τώρα διατηρούμε με κάθε κόστος, όσο απεχθή και άδικα κι αν είναι από μόνα τους, επειδή είναι τρομερά χρήσιμα για την προώθηση της συσσώρευσης του κεφαλαίου, στη συνέχεια θα είμαστε ελεύθεροι, επιτέλους, να τα απορρίψουμε». [....]

Μήπως δηλαδή εννοεί εδώ περίπου το ίδιο μ΄ αυτό που είπαν και οι Μαρξ και Ενγκελς; Ότι δηλαδή όταν ο καπιταλισμός αναπτυχθεί στο ανώτατο στάδιο ωρίμανσης του θα είναι δυνατή η υπέρβαση του και, συνακόλουθα, θα είναι δυνατό και το πέρασμα από την αναγκαιότητα  στην ελευθερία; Όχι ακριβώς. Στην συνέχεια μας «γλιστράει» λίγο σε παραδοσιακή ηθικολογία και ανοησία: 

«Μας βλέπω ελεύθερους, λοιπόν, να επιστρέψουμε σε μερικές από τις πιο σίγουρες και σταθερές αρχές της θρησκείας και της παραδοσιακής αρετής – πως η πλεονεξία είναι αμαρτία, πως η πληρωμή της τόκων είναι πλημμέλημα, και η αγάπη του χρήματος είναι απεχθής, ότι εκείνοι που βαδίζουν πιο αληθινά στα μονοπάτια της αρετής και λογικής σοφίας σκέφτονται λιγότερο το αύριο. [… ]

Προσοχή όμως! Δεν είναι καιρός για όλα αυτά ακόμα. Για τουλάχιστον εκατό χρόνια ακόμη θα πρέπει να υποκρινόμαστε στους εαυτούς μας και σε όλους ότι το δίκαιο είναι φαύλο και το φαύλο είναι δίκαιο. Διότι το φαύλο είναι χρήσιμο ενώ το δίκαιο δεν είναι. Η φιλαργυρία και η τοκογλυφία και η ασφάλιση πρέπει να παραμείνουν οι θεοί μας για λίγο ακόμα. Γιατί είναι το μόνο που μπορεί να μας οδηγήσει έξω από το τούνελ της οικονομικής αναγκαιότητας στο φως της ημέρας».

Από τότε (1930) που ο John Maynard Keynes έγραφε τις Οικονομικές Πιθανότητες για τα Εγγόνια μας (Economic Possibilities for our Grandchildren), απ’ όπου παραθέσαμε τα παραπάνω, κοντεύουν να περάσουν εκατό χρόνια. Αυτοι που μας κυβερνάνε δεν "υποκρίνονται στους εαυτούς τους και σε όλους ότι το δίκαιο είναι φαύλο και το φαύλο είναι δίκαιο". Το επιβάλλουν με την πλέον απροκάλυπτη ωμότητα. Και μ’ όλη την φιλαργυρία, την τοκογλυφία, την απληστία, την επιθετικότητα, μ’ όλη την καταστροφικότητα και την σαπίλα που έχει διαβρώσει τον ιστό της κοινωνίας και, εντέλει, μ’ όλη την συσσώρευση κεφαλαίου που έχει προωθηθεί από αυτά τα κτηνώδη ένστικτα που κυριαρχούν στις πρακτικές (οικονομικές και όχι μόνο) του καπιταλισμού,  η «οικονομική αναγκαιότητα» δεν υποχωρεί. Αντιθέτως, υποχωρεί η ελευθερία, και αντί για «φως της ημέρας» έχουμε το ολοένα και πιο πηχτό σκοτάδι μιας νύχτας γεμάτης εφιάλτες.

M