Μαύρο γάλα

Μαύρο γάλα απ' το πρωί σε πίνουμε το σούρουπο
σε πίνουμε το μεσημέρι και την αυγή σε πίνουμε το βράδυ
σε πίνουμε και πίνουμε
σκαλίζουμε ένα τάφο στον ουρανό όπου είναι ευρύχωρα για να ξαπλώσουμε

Σε μια απ' τις αίθουσες του Royal Academy (Λονδινο) όπου εκτίθενται τα έργα του Anselm Kiefer , σαν σημείο αναφοράς για την τέχνη του, υπάρχει το ποίημα 'Φούγκα Θανάτου, [Death Fuge], του Paul Celan, απο το οποίο αποσπάστηκαν οι παραπάνω πρώτοι στίχοι.

Ο θάνατος είναι το αφεντικό μιας συμμορίας, σκοτεινή Γερμανία, τα μάτια του είναι γαλανά και σε πυροβολεί με μολύβδινες σφαίρες
στόχος του είναι η αλήθεια, έγραψε ο Paul Celan.

Μια ατμόσφαιρα θανάτου διαχέεται σε πολλά από τα έργα του Κiefer, αλλα δεν είναι ένας μεταφυσικός κι αφηρημένος θάνατος. Είναι μάλλον αυτός που προκαλούν "συμμορίες" ανθρώπων, έχει γαλανά μάτια. Είναι ο θάνατος που πάντα βάζει την αλήθεια στο πρώτο στόχαστρό του.

✴✴✴✴✴

Στο Αsh Flower, έργο εμπεμπνευσμένο από το ποίημα Φούγκα Θανάτου (ένας τεράστιος πίνακας διαστάσεων 4×7μ, περίπου),  η στάχτη, απλωμένη στην επιφάνεια του, λειτουργεί κυριολεκτικα σαν αυτό που κατακάθεται απο την ατμόσφαιρα, σαν αυτό που απομένει μετά απο αποκαλυπτική πτώση φωτιάς.  Τα υλικά του περιλαμβάνουν και άργυλο που έχει ραγίσει και φαίνεται σαν ξεραμένη γη. Ένα αποξηραμένο κολοσσιαίο ηλιοτρόπιο, μετέωρο από την κορυφή έως τη βάση, χωρίζει τον πίνακα στη μέση.


Ο Αnselm Kiefer, για πολλούς, ο μεγαλύτερος Γερμανός ζωγράφος  της εποχής μας, έγινε γνωστός αρχικά από μια χειρονομία με αμφίλογες ερμηνείες. Ηταν η εικόνα του ίδιου με τον βραχίωνα τεντωμένο και ψηλά -  σε Ναζί χαιρετισμό. Αναμφισβήτητη αναφορά στο ιστορικό παρελθόν της χώρας του, κατά την ιστορική φάση  (τις δυο πρώτες δεκαετίες μετά τον πόλεμο) οπου οι περισσότεροι συμπατριώτες του συμπεριφέρονταν ωσάν να το είχαν σπρώξει στο βάθος μιας  απωθημένης συλλογικής μνήμης. Σαν να αισθάνονταν έντονη ντροπή για τη συμμετοχή, για την στάση την δική τους ή των προγόνων τους σε σχέση με κάτι αποτρόπαιο κι ολοκληρωτικά απάνθρωπο.

Μπορεί κατά καιρούς διάφοροι φιλελεύθεροι τεχνοκριτικοί να προσπάθησαν να ουδετεροποιήσουν το νόημα των εικαστικών χειρονομιών του Kiefer. Για το τι εννοούσε με αυτή την συγκεκριμένη χειρονομία του, έχει απαντήσει. Σε μια συνέντευξη πχ είπε:"Ότι τα πράγματα δεν τελείωσαν το 1945 ούτε ένας δικαστής ή δικηγόρος δεν διώχτηκε ως αποτέλεσμα του πολέμου. Μεγάλο μέρος του κρατικού μηχανισμού παρέμεινε όπως ήταν."

Το οτι έτσι έγινε τότε, εξηγεί γιατί έτσι γίνεται τώρα.



Η σχεδόν ιδια με το ναζιστικό χαιρετισμό χειρονομία εμφανίζεται σε μια σειρά εργα του Kiefer όπου δείχνει μνημεία του Μάο που χαιρετά με τον βραχίωνα υψωμενο πρός ενα νοητό ακροατήριο.
Οταν ενας δημοσιογράφος που του έπαιρνε συνέντευξη  προσπάθησε να ερμηνεύσει τον συμβολισμό ως κοινή χειρονομία των Χιτλερ και Μάο, σαν μια γενική αναφορά στον "ολοκληρωτισμό", τσουβαλιάζοντας χοντροκομμένα με τον ίδιο χαρακτηρισμό  τους δύο, ο Kiefer τον διόρθωσε υπονοώντας  οτι οι χειρονομίες ήταν νοηματικά πολύ διαφορετικές:

"Ήταν πολλοί διαφορετικοί. Ο Μάο ήταν ένας ποιητής, Ο Χίτλερ ήταν κάθε άλλο παρά ποιητής [...]" είπε, συμπληρώνοντας πως ο Χίτλερ ξεκίνησε ως κατακτητής, Ο Μάο ξεκίνησε ως ελευθερωτής.


Ο Kiefer έχει εκφράσει την άποψη οτι δεν πρέπει να δίνεται ποτέ και σε κανένα απόλυτη κι ανεξέλεγκτη εξουσία. Απόλυτη πολιτική εξουσία όμως ασκείται και συλλογικά, απο την τάξη που κατέχει το μονοπώλιο της οικονομικής δύναμης. Αυτή η τάξη δεν χρειάζεται πάντα 'τενεκεδενιους' δικτάτορες για να προβεί σε θηριωδίες.

Είναι σίγουρο ότι όταν η Βασιλική Ακαδημία προγραμμάτισε την έκθεση δεν θα μπορουσε να προβλέψει τα σημερινά γεγονότα. Το έργο του Kiefer γίνεται επίκαιρο οχι σαν αναφορά μονάχα στο τραγικό παρελθον της πατρίδας του, αλλά ολοένα και περισσότερο στο παρόν της,
ειδωμένο μέσα  στο πλαίσιο  του τραγικού παρόντος ενος κοσμου που αδυνατεί να διδαχτεί απο την ιστορία...

------------

Images borrowed from the guardian