είμαστε όλοι σε κίνδυνο

Η τελευταία συνέντευξη του Pier Paolo Pasolini με τον Furio Colombo (Σάββατο, 1^η  Νοέμβρη 1975, το απόγευμα, και λίγες ώρες πριν την  δολοφονία του).

Διάλεξα κομμάτια απ' την συνέντευξη του μεγάλου Pasolini στα οποία απευθύνεται εν μέρει στην διανόηση, κάνοντας αναφορές στο Salo - παρεμπιπτόντως, μια ταινία  που είναι συχνά δύσκολη να την υποφέρει κι αυτός που θα στεκόταν πολύ κοντά στον Παζολίνι. Όχι για κάτι που έκανε άσχημα ο ίδιος, αλλά για μιαν ασχήμια που την μεταφέρει αριστουργηματικά, με μια ποίηση εικόνας που σε κτυπά στο στομάχι.

Είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι πέρασαν σαράντα χρόνια από το θάνατο του...

Και πως είναι δυνατόν να μιλάει σαν να είναι ακόμα μπροστά μας;

 Όλο κι όλο αυτό που θέλω είναι να κοιτάξουμε γύρω μας και να προσέξουμε την τραγωδία. Ποια είναι η τραγωδία;  ότι δεν υπάρχουν πλέον τα ανθρώπινα όντα. Υπάρχουν μόνο μερικές παράξενες μηχανές που συγκρούονται η μια εναντίον της άλλης. Και εμείς οι διανοούμενοι κοιτάμε παλιά δρομολόγια των τρένων και λέμε:. «Παράξενο, δεν θα έπρεπε αυτά τα τρένα να περνούν από εκεί; Πώς έγινε και  συντρίφτηκαν έτσι; Μάλλον ο μηχανοδηγός έχει χάσει το μυαλό του, ή πρέπει να είναι εγκληματίας». Ή, ακόμα καλύτερα, «πρόκειται για συνωμοσία». Είμαστε ιδιαίτερα ευχαριστημένοι με συνωμοσίες, διότι μας απαλλάσσουν από το βάρος του  να αντιμετωπίσουμε ολομέτωπη την αλήθεια. Δεν θα ήταν εκπληκτικό εάν, ενώ εμείς  μιλάμε εδώ, κάποιοι στο υπόγειο κάνουν σχέδια για να μας σκοτώσουν; Εύκολο, και απλό. Και είναι αντίσταση. Θα μπορούσαμε να χάσουμε μερικούς φίλους, αλλά στη συνέχεια θα συγκεντρώσουμε τις δυνάμεις μας και θα τους καθαρίσουμε μια κι έξω. Μικρή απώλεια για μας, λίγη γι’ αυτούς, δεν νομίζετε; Και ξέρω ότι όταν δείχνουν πως το  Παρίσι καίγεται στην τηλεόραση και κάθονται εκεί με δάκρυα στα μάτια, επιθυμούν μόνο ότι η ιστορία θα επαναληφθεί, αλλά καθαρά και όμορφα. Η επίδραση του χρόνου είναι ότι ξεπλένει καθετί, καθάριο όπως και οι τοίχοι ενός σπιτιού στη βροχή.

Είναι απλό, είμαι σε αυτήν την πλευρά, και είσαι στην άλλη. Ας μην αστειευόμαστε για το αίμα, τον πόνο, τον μόχθο που οι άνθρωποι καταβάλλουν ώστε να ‘έχουν μια επιλογή’. Όταν κάποιος κρατά το πρόσωπο του επίπεδο, πιεσμένο στην επιφάνεια της ώρας εκείνης, εκείνης της στιγμής  στην ιστορία, η επιλογή είναι πάντα μια τραγωδία. Αλλά ας το παραδεχτούμε: είναι πιο εύκολο έτσι. Με κουράγιο και συνείδηση, ένας φυσιολογικός άνθρωπος μπορεί πάντα να απορρίψει τον φασισμό του Salo, ή τον ναζισμό των SS, ακόμα και από το εσωτερικό της ζωής του (απ' όπου η επανάσταση αρχίζει πάντα). Αλλά σήμερα είναι διαφορετικά. Κάποιος μπορεί να έρθει βαδίζοντας προς το μέρος σας ντυμένος σαν φίλος, πολύ φιλικός και ευγενικός, αλλά αυτός να είναι ένας «συνεργάτης» (ας πούμε,  ενός τηλεοπτικού σταθμού). Ο συλλογισμός λέει ότι πρώτα απ 'όλα χρειάζεται να επιβιώσει κατά κάποιο τρόπο, και στη συνέχεια, πως ‘δεν βλάπτει και κανέναν’. Κάποιος άλλος πάλι, ή άλλοι, οι ομάδες, έρχονται προς το μέρος σας επιθετικά με τους ιδεολογικούς εκβιασμούς τους, με τις παραινέσεις τους, τα κηρύγματα και τα αναθέματά τους, που είναι επίσης απειλές. Βαδίζουν με σημαίες και συνθήματα, αλλά τι τους χωρίζει από την «εξουσία»;

[...] Έχετε δει ποτέ αυτές τις μαριονέτες που κάνουν τα παιδιά να γελούν τόσο πολύ, επειδή το σώμα τους είναι στραμμένο προς μία κατεύθυνση, ενώ τα κεφάλια τους προς την άλλη; Νομίζω ο Toto ήταν αρκετά έμπειρος σε ένα τέτοιο τέχνασμα. Λοιπόν, κάπως έτσι βλέπω το υπέροχο στράτευμα των διανοουμένων  - κοινωνιολόγων, ειδικών και δημοσιογράφων, και με τις πιο ευγενείς τους προθέσεις. Τα πράγματα συμβαίνουν εδώ, και τα κεφάλια τους γυρίζουν προς την αντίθετη κατεύθυνση. Δεν λέω ότι δεν υπάρχει φασισμός. Αυτό που λέω είναι: Μη μου μιλάς για τη θάλασσα, ενώ βρισκόμαστε στα βουνά. Αυτό είναι ένα διαφορετικό τοπίο. Εδώ υπάρχει η επιθυμία να σκοτώσεις. Και αυτή η επιθυμία μας ενώνει ως απαίσια αδέλφια της φρικτής αποτυχίας ενός ολόκληρου κοινωνικού συστήματος. Κι εγώ θα το ήθελα, αν ήταν εύκολο, να απομονώσουμε το μαύρο πρόβατο. Κι εγώ το βλέπω το μαύρο πρόβατο. Βλέπω αρκετά από αυτά. Τα βλέπω όλα. Αυτό είναι το  πρόβλημα, […] με δεδομένη της ζωή που κάνω, έχω πληρώσει ένα τίμημα ... Είναι όπως μια κάθοδος στην κόλαση. Αλλά όταν γυρίσω πίσω - αν ποτέ γυρίσω πίσω - βλέπω άλλα πράγματα, περισσότερα πράγματα. Δεν σας ζητώ να με πιστέψετε. Λέω ότι  πάντα βρίσκετε τον εαυτό σας ν' αλλάζει θέμα, για να αποφύγετε να αντικρίσετε την αλήθεια.

 [...] Η νοσταλγία μου είναι για εκείνους τους φτωχούς και τους πραγματικούς ανθρώπους που αγωνίστηκαν για να νικήσουν τον ιδιοκτήτη χωρίς να γίνουν ιδιοκτήτες. Από τη στιγμή που αποκλείστηκαν από τα πάντα, παρέμειναν αναποικιοκράτητοι. Φοβάμαι αυτούς τους μαύρους επαναστάτες που είναι το ίδιο με τους γαιοκτήμονες τους, εξίσου εγκληματικοί, που θέλουν τα πάντα με κάθε κόστος. Αυτός ο ζοφερός προσανατολισμός  προς ολική βία καθιστά δύσκολο να κάνεις διάκριση σε ποια  "πλευρά" ανήκεις. Αυτός που έχει εισαχθεί στην εντατική σε θάλαμο νοσοκομείου, κοντά στο θάνατο, ίσως ενδιαφέρεται περισσότερο  γι αυτό που οι γιατροί θα του πουν για τις πιθανότητες να επιζήσει από ό, τι η αστυνομία θα μπορούσε να πει για το μηχανισμό του εγκλήματος. Να είστε βέβαιοι πως δεν καταδικάζω τις προθέσεις ή πως δεν μ' ενδιαφέρει  η αλυσίδα της αιτίας και του αποτελέσματος: αυτοί πρώτα, αυτός πρώτος,  ή ποιος είναι ο κύριος ένοχος. Νομίζω ότι έχουμε ορίσει τι ονομάζεται «κατάσταση». Είναι όπως όταν βρέχει στην πόλη και οι υπόνομοι έχουν φράξει. Το νερό ανεβαίνει, αλλά το νερό είναι αθώο, είναι νερό της βροχής. Δεν έχει ούτε την οργή της θάλασσας, ούτε την βία του ρεύματος του ποταμού. Όμως, για κάποιο λόγο, η στάθμη ανεβαίνει αντί να χαμηλώνει.  Είναι το ίδιο νερό των τόσο πολλών εφηβικών ποιημάτων και τα γλυκανάλατων τραγουδιών όπως το "I am singing in the rain".  Αλλά ανεβαίνει  και σε πνίγει. Αν είμαστε σ' αυτό το σημείο, λέω ας μην χάνουμε χρόνο βάζοντας ταμπέλες με επίθετα εδώ και εκεί. Ας δούμε λοιπόν πώς μπορούμε να βγάλουμε την τάπα απ' τη μπανιέρα πριν μας πνίξει.

... Κατά κάποιο τρόπο δεν βλέπουμε την ίδια σκηνή, δεν γνωρίζουμε τους ίδιους ανθρώπους, δεν ακούμε τις ίδιες φωνές. Για εσάς και αυτούς, τα πράγματα συμβαίνουν όταν γίνονται ειδήσεις, όμορφα γραμμένες, σχηματοποιημένες, κομμένες και τιτλοφορημένες. Αλλά τι βρίσκεται κάτω από όλα αυτά; Αυτό που λείπει είναι ένας χειρούργος ο οποίος έχει το θάρρος να εξετάσει τον ιστό δηλώνοντας: κύριοι, αυτό είναι ο καρκίνος, και δεν είναι καλοήθης. Τι είναι ο καρκίνος; Είναι  κάτι που αλλάζει όλα τα κύτταρα, τα οποία οδηγεί στο να αναπτυχθούν με ένα τυχαίο τρόπο, εκτός από οποιαδήποτε προηγούμενη λογική. Και πρόκειται για ένα ασθενή με καρκίνο που ονειρεύεται το ίδιο υγιές σώμα που είχε πριν, με νοσταλγία, έστω και αν πριν ήταν ηλίθιος και άτυχος; Πριν από τον καρκίνο, εννοώ. Πρώτα απ’ όλα, απαιτείται αρκετή προσπάθεια για να αποκατασταθεί η ίδια εικόνα. Ακούω όλους τους πολιτικούς και τις μικρές τους φόρμουλες, και αυτό με οδηγεί σε αλλοφροσύνη. Δεν φαίνεται να γνωρίζουν για ποια χώρα μιλάμε, είναι τόσο μακρινή όσο το φεγγάρι. Και το ίδιο ισχύει και για τους συγγραφείς, κοινωνιολόγους και τους εμπειρογνώμονες όλων των ειδών.

Δεν θέλω να μιλήσω για τον εαυτό μου πια. Ίσως ήδη είπα πάρα πολλά. Όλοι ξέρουν πως πληρώνω για τις εμπειρίες προσωπικά. Αλλά υπάρχουν επίσης τα βιβλία μου και οι ταινίες μου. Ίσως κάνω λάθος, αλλά θα συνεχίσω να λέω ότι είμαστε όλοι σε κίνδυνο.

Την επόμενη μέρα της συνέντευξης, Κυριακή, το σώμα του Pasolini  ήταν στο νεκροτομείο του αστυνομικού τμήματος της Ρώμης.

***

Ολόκληρο το κείμενο της συνέντευξης στα αγγλικά εδώ

Εικόνες από stills του Salo