ΜΠΡΕΧΤ Ανοιχτή επιστολή στον ηθοποιό Χάινριχ Γκεόργκε

 

Briefmarke der Deutschen Post der DDR 

aus der Serie Bedeutende Persönlichkeiten

(from http://de.wikipedia.org/wiki/Hans_Otto)

Πρέπει, ν' απευθυνθούμε σε Σας με μια ερώτηση. Μπορείτε να μας πείτε πού βρίσκεται ο συνάδελφός σας Χανς Οττο από το Κρατικό Θέατρο;
Λένε, ότι τον έπιασαν άνθρωποι των ταγμάτων εφόδου, τον κράτησαν κάμποσο καιρό απομονωμένο κάπου και ύστερα μεταφέρθηκε με φρικτές πληγές σ' ένα νοσοκομείο. Μερικοί μάλιστα ισχυρίζονται ότι πέθανε εκεί. Δεν θα μπορούσατε εσείς να πάτε και να μάθετε τι απόγινε;
Πληροφορούμαστε, βλέπετε, ότι δε σας βαραίνει καμιά υποψία για εχθρική στάση απέναντι στο τωρινό καθεστώς. Φαίνεται ότι πολύ έγκαιρα αναγνωρίσατε, πως ήταν λάθος σας η μακρόχρονη συνεργασία σας με μας τους κομμουνιστές. Με την πλήρη υποταγή σας θα πρέπει να αποσπάσατε τους επαίνους των εχθρών μας, που άλλοτε ήταν και δικοί σας εχθροί. Μπορούμε λοιπόν να υποθέσουμε ότι κυκλοφορείτε σώος, αβλαβής και ελεύθερος και επομένως έχετε τη δυνατότητα να ψάξετε για το συνάδελφό σας Οττο.
Ξέρετε, δεν πρόκειται για τυχαίο άνθρωπο. Ανηκε σ' εκείνους, που προβληματίστηκαν για το τι είναι απαραίτητο στην εξάσκηση πραγματικής δραματικής τέχνης. Δεν επρόκειτο για γενικούς στοχασμούς αλλά γι' αυτούς, που τον ανάγκασε να κάνει το επάγγελμά του σαν ηθοποιός και που τον οδήγησαν στη διαπίστωση, ότι είναι απαραίτητες θεμελιακές κοινωνικές αλλαγές για να μπορέσει να δημιουργηθεί μεγάλη θεατρική τέχνη, θέατρο αντάξιο ενός λαού με κουλτούρα. Οι κοινοί άνθρωποι θα μπορούσαν να αντιτείνουν ότι δεν χρειάζονται τόσα πολλά για να μπορεί ένας ηθοποιός να παίζει στο θέατρο. Ισως να έλεγαν ακόμα ότι αρκεί το ταλέντο γι' αυτό. Αλλά ο συνάδελφός σας Οττο είχε άλλη άποψη για τη θεατρική τέχνη: πίστευε ότι το ταλέντο δεν αρκεί, γιατί εξαγοράζεται πολύ εύκολα, είναι ασταθής παράγοντας στο λογαριασμό, μπορεί να εκμισθωθεί σε οποιονδήποτε ικανό να πληρώσει το μίσθωμα και να υπηρετήσει οποιαδήποτε υπόθεση, ακόμα και την πιο βρώμικη.
Τέτοια ταλέντα δεν χρειάζεται καν να κρυφτούν πίσω από τα δάχτυλά τους. Αρκεί να κολακευθούν - κι αυτό γίνεται πολύ εύκολα - για να γίνουν χρησιμοποιήσιμα για κάθε λογής σκοπούς, τέτοιους, που ούτε η παιδεία τους ούτε η νοημοσύνη τους ούτε η αίσθηση ευθύνης φτάνουν για να τους αντιληφθούν. Κι εσείς ο ίδιος, έχετε σίγουρα ταλέντο, όμως δε σας βοήθησε στο ν' αρνηθείτε τα χειροκροτήματα των αιματόβρεχτων τωρινών θεατών σας.
Γι' αυτό, ο φίλος μας Χανς Οττο πίστευε ότι χρειάζεται κάτι περισσότερο από το ταλέντο για να φθάσει κανείς στην αληθινή δραματική τέχνη. Εφθασε στο σημείο να δηλώσει ότι μονάχα μια εξολοκλήρου αλλαγή στις σχέσεις ιδιοκτησίας, μια οριστική κατάργηση των δυνατοτήτων εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, μια ριζική εκκαθάριση των παράσιτων, που τρέφονται από την ξένη δουλειά, η συντριβή ενός καταπιεστικού κρατικού μηχανισμού, είναι εκείνα, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν το λαό σε τέτοια κατάσταση, που να είναι δυνατή η δημιουργία δραματικής τέχνης υψηλού επιπέδου, σαν αυτήν που οραματιζόταν: Καθαρή, αληθινή, χρήσιμη.
Αυτές τις σκέψεις τις είχε μέχρι το τέλος. Σκεφτόταν την ανατροπή του κατεστημένου μέχρι και την πιο μικρή λεπτομέρεια, ακόμα και το μερτικό, που μπορούσε να 'χει σαν ηθοποιός σ' αυτήν την υπόθεση. Γιατί στην πάλη κατά του κοινωνικού συστήματος έπρεπε να κινητοποιηθεί και ο ηθοποιός, που με την οικονομική πίεση είχε γίνει παραγιός της άρχουσας τάξης και γελωτοποιός μερικών παράσιτων.
Μ' αυτές τις σκέψεις στο μυαλό του, δε δίσταζε να αναλάβει ακόμα και την πιο απίθανη δουλειά και να τη διεκπεραιώσει με την πιο μεγάλη ευσυνειδησία, όταν η δουλειά αυτή μπορούσε να βοηθήσει στη διόρθωση κάποιου κακού. Νοιαζόταν πολύ για την οικονομική κατάσταση των συναδέλφων του και καταπιανόταν ακόμα και με τα πιο απλά και πρακτικά ζητήματα, όπως είναι η εύρεση δουλειάς. Πίστευε ότι μ' αυτόν τον αγώνα του πρόσφερε το μερτικό του στη μεγάλη υπόθεση της αναστατωμένης, παραμελημένης και παραπλανημένης ανθρωπότητας. Γι' αυτό έκανε πολλά, που κάθε άλλο παρά δόξα μπορούσαν να του φέρουν. Η απόφαση, που είχε πάρει για τον εαυτό του, δεν ήταν βιαστική. Για κείνον ήταν αμετάκλητη. Οταν ήρθε ο καιρός, που χρειαζόταν μεγάλη παλικαριά για ν' αγωνιστεί κανείς ενάντια στην εκμετάλλευση και στην καταπίεση, εκείνος συνέχισε τον αγώνα του μέχρι τη στιγμή, που βρέθηκε με τις φρικτές πληγές του στην κλινική.
Γι' αυτόν τον άνθρωπο σας παρακαλούμε να ενδιαφερθείτε. Εχετε τώρα άφθονο καιρό στη διάθεσή σας. Βαριά καθήκοντα δεν σας περιμένουν πια. Αυτά, που θα παίξετε κατ' επιταγή στη σκηνή, θα είναι ανάξια λόγου, πομπώδη και φτιαχτά πράγματα. Εργα από την εποχή της ανόδου της αστικής τάξης θα υποχρεωθείτε κατά κάποιο τρόπο να τα «φέρετε στα φώτα της ράμπας», αλλά σίγουρα με απαρχαιωμένο τρόπο. Θα σας γίνει ο σχετικός υπαινιγμός για να πουλήσετε σε συμφέρουσα τιμή ό,τι σας απόμεινε από την υποκριτική. Δεν θα τα ερμηνεύσετε με τρόπο, που να μας κάνει να πιστεύουμε ότι η εποχή άνθησης της τέχνης ανήκει στο παρελθόν!
Η εκμετάλλευση που οργιάζει γύρω μας, η αδιάκοπη καταπίεση μεγάλων λαϊκών μαζών, η αναγκαστική μετατροπή της τέχνης, της παιδείας, των κάθε λογής ικανοτήτων και γνώσεων σε εμπόρευμα, όλα αυτά διέφθειραν μαζί με τη δημόσια ζωή όλο και πιο πολύ το θέατρο. Το θέατρο με τους καλύτερους εκπροσώπους του ανήκε πάντα σ' εκείνες τις δυνάμεις, που εναντιώνονταν στα βίαια δεσμά που ονομάζονται ατομική ιδιοκτησία. Το θέατρο ήταν πραγματικά έτοιμο για να αντιταχθεί αγωνιστικά στο κοινωνικό σύστημα μαζί και σε άμιλλα με ορισμένες επιστήμες και πολιτικά κινήματα. Αγωνιζόταν να παρουσιάζει στη σκηνή αληθινές και ανόθευτες εικόνες της ζωής και μάλιστα τέτοιες, που πρόσφεραν δυνατές λύσεις για τα διάφορα προβλήματα.
Ο ιμπρεσιονισμός του μεταιχμίου των δύο αιώνων και ο εξπρεσιονισμός της δεκαετίας του '20 ξεπεράστηκαν. Ο ιμπρεσιονισμός, ένας αμβλυμένος νατουραλισμός, έδειξε την αδιάσπαστη εξάρτηση του ανθρώπου από το περιβάλλον του, αλλά ταυτόχρονα παρουσίασε αβασάνιστα όλες τις κοινωνικές δομές σαν φυσικά δοσμένες. Ο εξπρεσιονισμός, ένα εξίσου αμβλυμένο ιδεαλιστικό κύμα, διακήρυξε τη χειραφέτηση του ανθρώπου, αλλά δεν την πραγματοποίησε.
Ο πόλεμος έφερε μια βαθιά τομή στην τέχνη. Ο φρικτά βασανισμένος άνθρωπος κραύγαζε πια. Ο βασανισμένος ανέβηκε στον άμβωνα. Ο σακάτης κήρυττε τον πόνο του με χίλιες γλώσσες. Η απαλλαγμένη πια από σπασμωδικότητα αυτοάμυνα του ανθρώπου δημιούργησε στο θέατρο - αν και έλειπε η οποιαδήποτε γνώση για τη φύση και το σκοπό του βασανισμού - μια μορφή δράματος, που θύμιζε τη δραματουργία της μοιρολατρίας. Οι καλλιτέχνες περίμεναν τα πάντα από τον «καλό» βασανισμένο άνθρωπο.
Υστερα το θέατρο προχώρησε, στο σημείο να κατονομάσει, και μάλιστα με τα ανθρώπινα ονόματά τους, τις «μυστικές δυνάμεις, που κατευθύνουν τον άνθρωπο» και να δείξει αυτές τις δυνάμεις όχι σα μυστικές, αλλά σαν κρυμμένες. Εδειξε, ότι το κοινωνικό περιβάλλον, η οικονομία, η μοίρα, ο πόλεμος, η δικαιοσύνη είναι πρακτική, που εφάρμοσαν άνθρωποι και που πάλι από ανθρώπους πρέπει να αλλαχτούν. Οπως από το πεδίο της επιστήμης, έτσι κι από το θέατρο εξαφανίστηκαν οι σκοτεινές δυνάμεις. Οι άνθρωποι πήραν με συνοπτική διαδικασία την κατάσταση στα χέρια τους. Η νέα και συγχρονισμένη με την εποχή της τέχνη μοχθούσε για να χαλαρώσει τα δεσμά.
Η φασιστική αντεπανάσταση, η μεγάλη προσπάθεια για τη διάσωση της ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής αναχαιτίζουν ακαριαία σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης γνώσης και πράξης, ό,τι μπορούσε να είναι βλαβερό για την ατομική ιδιοκτησία. Αυτές είναι σχεδόν όλες οι προοδευτικές αλλαγές που έγιναν! Ακόμα και στον τομέα της έρευνας των αστερισμών οι άρχοντες των δημόσιων υπηρεσιών θα εξακολουθήσουν να ουρλιάζουν «Αλτ!».
Εσείς ο ίδιος και οι συνάδελφοί σας μεταβληθήκατε μέσα σε μια νύχτα σε καραγκιόζηδες. Θλιβεροί ηθοποιοί - υπάλληλοι, ταυτισμένοι με την προστυχιά, «καθοδηγημένοι» από δήμιους, θα κάνετε τη δουλειά σας, δηλαδή θα ακολουθείτε με εμπιστοσύνη τις υποδείξεις των επίορκων, δουλειά με τόσο ανύπαρκτη απήχηση, ώστε να χαρακτηριστεί ανοσιούργημα. Πολύ γρήγορα θα έχετε τις ακόλουθες εμπειρίες: ο λόγος θα γίνει στο στόμα σας τόσο ανούσιος, όσο το σάλιο που φτύνουμε - δε θα είναι η πρώτη φορά που θα φτύσουμε. Οποιον ήρωα δράματος κι αν παραστήσετε, θα μιλάει σαν ψεύτης και θα δρα σαν αποβλακωμένος, σαν άνθρωπος, που κατάπιε μονομιάς πολλά ναρκωτικά χάπια... θα φέρεστε όπως φέρεται κανείς μπροστά σε ακροατές, που μπορούν να κουβαλάνε κάποιον σε κτίρια, όπου δεν υπάρχει καμιά διαδικασία. Θα παρουσιάζετε στη σκηνή για αρετή όλα, όσα ολόκληρη η ανθρωπότητα θα τινάξει στον αέρα, όταν νικήσει, και για κακία όλα, όσα θα μπορούσε να χτίσει. Οσο για την πιστότητα θα χρησιμοποιηθεί από την καταπίεση: Πάνω στη σκηνή θα τονιστεί σα φτηνό φτιασίδι. Γιατί η πειθαρχία δεν είναι πια ταυτόσημη με την υπακοή. Στα δράματα, που θα παίζετε, η μοίρα θα είναι μια κρυφή δύναμη, γιατί και πάλι θα κρατηθεί μυστικό από τους ανθρώπους, ότι η μοίρα του ανθρώπου είναι ο ίδιος ο άνθρωπος. Η μουσική στα έργα σας θα έχει την ίδια αποστολή, που είχε τον καιρό, που τα αθώα πρόβατα πιάνονταν στο δόκανο: θα είναι σωστή «μαγεία». Θα πρέπει πολλά μαγικά να κάνετε, αγαπητέ μου. Ο συνάδελφος σας Χανς Οττο ήξερε ενάντια σε τι αγωνιζόταν. Πού είναι τώρα; Δεν σας βάζουμε σε κόπο για το τίποτα. Σας παρακαλούμε να ενδιαφερθείτε για έναν άνθρωπο πέρα για πέρα αναντικατάστατο, ιδιαίτερα σημαντικό για το επάγγελμα που ασκείτε: έναν άνθρωπο σπάνιο, που δεν πουλιόταν. Πού είναι; Να είστε βέβαιος, ότι δεν είναι χαμένος καιρός το ν' ασχοληθείτε μ' αυτόν. Καμιά συνέντευξη απ' αυτές, που έχετε την ευχέρεια να δίνετε και στις οποίες επιτρέπετε στον εαυτό σας να εκφράζει, για πολλοστή φορά, υποταγή στους αιματοβαμμένους κυρίαρχους, δεν πρέπει να σας εμποδίσει ν' αναζητήσετε το συνάδελφό σας Χανς Οττο και να βαδίσετε στ' αχνάρια των βημάτων του. Πιθανόν αυτή η δουλειά να σας χαλάσει τη διάθεση, με την οποία δηλώνετε φωναχτά στο συντάκτη της εφημερίδας «Φέλκισερ Μπεομπάχτερ»: «Είναι απόλαυση να ζει κανείς σ' αυτήν εδώ την εποχή!». Αλλά πιστέψτε μας, αυτό είναι μόνο ένα πλεονέκτημα. Γιατί μερικοί (ή μήπως πάρα πολλοί;) θα μπορούσαν να ρωτήσουν: Πού ήταν γι' αυτόν απόλαυση να ζει;
Και μάλιστα, πρέπει να σας αποτρέψουμε επειγόντως από το να ευχαριστείτε από σκοπιμότητα για τα χειροκροτήματα, που εισπράττετε από αιματοβαμμένα χέρια. Σας συμβουλεύουμε, εσάς και τους ομοίους σας, να σκεφθείτε, ότι οι καιροί αλλάζουν και ότι πολύ βιαστήκατε να συνοδοιπορήσετε, πιστεύοντας ακράδαντα στη μονιμότητα της βαρβαρότητας και στο αήττητο των σφαγέων.
(1933)

****
After the Nazi takeover, George was initially classified as a "non-desirable" actor because of his earlier political affiliations and was thus barred from working in cinematic productions. However, he was able to reach an accommodation with the Nazi regime. In 1937, George was designated as a Staatsschauspieler (i.e. an actor of national importance) and in 1938 was appointed director of the Schiller Theater in Berlin. George actively collaborated with the Nazis and agreed to star in Nazi propaganda films such as Hitlerjunge Quex, Jud Süß, and Kolberg as well as appearing in numerous newsreels.

(from  http://en.wikipedia.org/wiki/File:Bundesarchiv_Bild_183-H09160,_Heinrich_George.jpg)