Κείμενα του Μπρεχτ για την πολιτική και την τέχνη

Ενόψει του επιστημονικού Συνεδρίου που οργανώνει η ΚΕ του ΚΚΕ, προς τιμή του κορυφαίου κομμουνιστή ποιητή, πεζογράφου, δραματουργού, σκηνοθέτη, δασκάλου και θεωρητικού της θεατρικής τέχνης, Μπέρτολτ Μπρεχτ, με τίτλο «Μπρεχτ: Για τους σεισμούς που μέλλονται να 'ρθουν», ο «Ριζοσπάστης» θέλοντας να καταδείξει το τεράστιο διαχρονικής αξίας ιδεολογοπολιτικό, πνευματικό και καλλιτεχνικό μέγεθος του Μπρεχτ δημοσιεύει ορισμένα χαρακτηριστικά κείμενά του.

Ο μοναδικός θεατής για τα έργα μου

«Οταν διάβασα το "Κεφάλαιο" του Μαρξ, κατανόησα τα έργα μου. Και είναι φυσικό να εύχομαι την πιο πλατιά διάδοση αυτού του βιβλίου. Βέβαια, δεν ανακάλυψα, πως είχα γράψει ένα σωρό μαρξιστικά βιβλία χωρίς να έχω ιδέα. Αλλά αυτός ο Μαρξ που μου αποκαλύφθηκε, ήταν για τα έργα μου ο μοναδικός θεατής που θα ήθελα ποτέ. Γιατί έναν άνθρωπο με τόσα ενδιαφέροντα, όπως αυτός, θα έπρεπε να τον ενδιαφέρουν, ακριβώς, έργα σαν τα δικά μου. Οχι επειδή είναι έξυπνα έργα, αλλά εξαιτίας της δικής του νοημοσύνης. Τα έργα μου του πρόσφεραν θεωρητικό υλικό. Κι αυτό επειδή κρατούσα τόσο λίγες απόψεις για τον εαυτό μου όσο και χρήματα και επειδή είχα για τις απόψεις την ίδια άποψη που έχω για το χρήμα: Πρέπει κανείς να τα κυκλοφορεί και όχι να τα κρατάει στην άκρη».

Το πεδίο της τέχνης

«Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι για την τέχνη γράφουν, κατά κύριο λόγο, άνθρωποι που απ' αυτήν έφτιαξαν το ιδιαίτερο πεδίο της δραστηριότητάς τους. Γι' αυτό τονίζουν την ιδιαιτερότητα αυτού του τομέα και τον χωρίζουν από κάθε άλλον. Πιο πολλούς οπαδούς μπορούμε να κερδίσουμε με την άποψη ότι η τέχνη πρέπει να είναι ανθρώπινη και ο άνθρωπος καλλιτέχνης, παρά με την άποψη ότι η τέχνη είναι ανθρώπινη και ο άνθρωπος είναι καλλιτέχνης. Αλλωστε, πολύ απέχει από το να είναι ο άνθρωπος ο μοναδικός καλλιτέχνης ανάμεσα στα ζώα, είναι όμως ένας από τους μεγαλύτερους. Μερικοί, που υποδείχνουν μια ειδική θέση στην τέχνη, έχουν καταχραστεί τα λόγια του Λένιν για το επιτρεπτό (και την ωφελιμότητα) του οραματισμού. Εκείνος μιλάει για πολιτική και ασφαλώς δεν εννοεί ότι ο πολιτικός πρέπει (και επιτρέπεται) να ασχολείται με όσα είναι δουλειά του καλλιτέχνη. Απλά το θεωρεί ανθρώπινο. Θα ήταν καλύτερα να προσεγγίσουμε τη συμβουλή του Λένιν απ' τη σκοπιά ότι και οι καλλιτέχνες επιτρέπεται (και πρέπει) να έχουν οραματισμούς.
Το ίδιο ισχύει και για τις συναισθηματικές παρορμήσεις, που δεν τις έχει βάλει ακόμα σε τάξη η λογική και που πρέπει να συνυπολογίζονται και να χρησιμοποιούνται τόσο από τον πολιτικό, όσο και από τον καλλιτέχνη, έτσι, όπως είναι, δηλαδή, σε κατάσταση ακαταστασίας. Βέβαια, αυτό σημαίνει, ήδη, πως υπολογίζουν και μεταχειρίζονται το ότι η λογική κάνει με τις συναισθηματικές παρορμήσεις κάθε λογής πράγματα, προσωρινά κι εμπειρικά. Ομως τίποτα πιο λαθεμένο δεν υπάρχει, από το να παραχωρήσουμε πάλι στην τέχνη, ακριβώς, εκείνο το πεδίο των άκριτων συναισθηματικών παρορμήσεων».

Τέχνη ή πολιτική;

«Καταλαβαίνω το ερώτημά σας. Με βλέπετε να κάθομαι εδώ και να κοιτάζω πέρα στον πορθμό, που δεν έχει τίποτα το πολεμικό. Σε τέτοιο ειρηνικό μέρος, πώς γίνεται λοιπόν να με απασχολεί ο αγώνας του ισπανικού λαού ενάντια στους στρατηγούς του; Αναλογισθείτε, όμως, τι κάθομαι και κάνω εδώ. Πώς να κρατήσω μακριά από τα κείμενά μου ό,τι επηρέασε τη ζωή μου τόσο βαθιά; Αλλά και το γράψιμο μου; Κάθομαι εδώ σαν εξόριστος και μου έχουνε στερήσει πρώτα απ' όλα τους αναγνώστες κι ακροατές μου, που μιλάνε την ίδια με μένα γλώσσα. Αυτοί δεν είναι μονάχα οι άνθρωποι στους οποίους πρόσφερα ποιήματα, αλλά όλοι οι άνθρωποι που με ενδιαφέρουν βαθύτατα. Δεν μπορώ να γράψω παρά μονάχα για ανθρώπους που μ' ενδιαφέρουν και τότε τα ποιήματα είναι σαν γράμματα. Αυτοί οι άνθρωποι είναι τώρα καταδικασμένοι σε βάσανα ανείπωτα. Πώς να κρατήσω έξω από τα γραπτά μου αυτό το πράγμα; Κι όπου κι αν κοιτάζω πέρα από τα όρια ετούτης της στενής θάλασσας, βλέπω ανθρώπους, που τους βαραίνουν ασήκωτα τέτοια βάσανα. Αλλά αν η ανθρωπότητα καταστραφεί, δε θα υπάρχει πια τέχνη. Γιατί τέχνη δε θα πει να συνταιριάζεις όμορφες λέξεις. Πώς να κινητοποιήσει τους ανθρώπους η τέχνη, όταν η ίδια δεν μπαίνει σε κίνηση από τη μοίρα των ανθρώπων; Αν η δική μου καρδιά μένει σκληρή απέναντι στα βάσανα των ανθρώπων, πώς να αγγίξουν την καρδιά τους τα γραφτά μου; Κι αν δε μοχθήσω εγώ για να βρω ένα δρόμο, που θα τους βγάλει από τα βάσανά τους, πώς να βρουν εκείνοι το δρόμο, που θα τους οδηγήσει στα γραφτά μου;
Το μικρό θεατρικό έργο για το οποίο μιλάμε* έχει για θέμα του τον αγώνα μιας ανδαλουσιανής γυναίκας ψαρά ενάντια στους στρατηγούς. Προσπαθώ σ' αυτό να δείξω με πόση δυσκολία παίρνει η γυναίκα αυτή την απόφαση να μπει στον αγώνα, πώς αρπάζει το όπλο μονάχα στην έσχατη στιγμή. Το έργο αυτό είναι μια έκκληση προς τους καταπιεσμένους, να ξεσηκωθούν στο όνομα της ανθρωπότητας ενάντια στους καταπιεστές τους. Γιατί σε τέτοιους καιρούς η ανθρωπότητα, πρέπει να πάρει πολεμική θωριά, για να μην εξοντωθεί. Το έργο αυτό είναι ταυτόχρονα ένα προσωπικό μου γράμμα προς τη γυναίκα του ψαρά, με το οποίο τη διαβεβαιώνω, ότι δεν είναι με τους στρατηγούς όλοι όσοι μιλάνε τη γερμανική γλώσσα και δεν στέλνουν όλοι βόμβες και τανκς στη χώρα της. Και το γράμμα αυτό το γράφω στο όνομα πολλών Γερμανών, που ζουν μέσα και έξω από τα γερμανικά σύνορα. Το στέλνω στο όνομα της πλειοψηφίας των Γερμανών. Είμαι βέβαιος γι' αυτό».
Φλεβάρης 1938

* Πρόκειται για το περίφημο μονόπρακτο «Τα όπλα της κυρα - Καράρ», προς τιμήν του ηρωικού αγώνα του ισπανικού λαού ενάντια στο καθεστώς του φασίστα Φράνκο.

Για την αντιγραφή:
Α. Ε.

rizospastis