Paul Lafargue : Αναμνήσεις απο τον Karl Marx

…Τον συνόδευα για χρόνια στις βραδινές του βόλτες στο Hampstead Heath, ήταν κατά την διάρκεια αυτών των περιπάτων μέσα από τα λιβάδια που με μόρφωσε οικονομικά. Ανέπτυσσε μπροστά μου, χωρίς πιθανόν να το είχε προσέξει, όλο το περιεχόμενο του πρώτου τόμου του Κεφαλαίου καθώς το συνέγραφε.

Κάθε φορά μόλις επέστρεφα σημείωνα με δικά μου λόγια ότι είχα μόλις ακούσει, στην αρχή έπρεπε να κάνω μεγάλη προσπάθεια για να ακολουθήσω τον τόσο σύνθετο και βαθύ συλλογισμό του Μαρξ. Δυστυχώς έχασα αυτές τις πολύτιμες σημειώσεις, μετά την Κομμούνα η αστυνομία λεηλάτησε και έκαψε τα χαρτιά μου στο Παρίσι και στο Μπορντό.

Λυπάμαι κυρίως για την απώλεια των σημειώσεων που κράτησα ένα βράδυ όταν ο Μαρξ μου είχε εκθέσει, με αυτό τον ιδιαίτερό του πλούτο αποδείξεων και στοχασμών, τη μεγαλοφυή θεωρία του για την ανάπτυξη της ανθρώπινης κοινωνίας. Είχα την εντύπωση ότι ένα πέπλο διαλύθηκε μπροστά από τα μάτια μου. Για πρώτη φορά αισθανόμουν καθαρά τη λογική της παγκόσμιας ιστορίας και μπορούσα να αναγάγω στις υλικές τους αιτίες τα φαινόμενα της ανθρώπινης κοινωνικής ανάπτυξης και σκέψης, τα οποία έμοιαζαν τόσο αντιφατικά στην επιφάνεια. Είχα θαμπωθεί και διατήρησα αυτή την εντύπωση για χρόνια.

Την ίδια αίσθηση δοκίμασαν και οι σοσιαλιστές της Μαδρίτης όταν, με τα αδύναμα μέσα μου, ανέπτυξα μπροστά τους αυτή την θεωρία, την πιο μεγαλοφυή των θεωριών του Μαρξ και, δίχως καμία αμφιβολία, μια από τις πιο μεγαλοφυείς που συνέλαβε ποτέ ανθρώπινο μυαλό.

Ο εγκέφαλος του Μαρξ ήταν οπλισμένος με σωρεία από γεγονότα προερχόμενα από την ιστορία και τις φυσικές επιστήμες , καθώς και από φιλοσοφικές θεωρίες, γνώσεις και παρατηρήσεις συσσωρευμένες στην πορεία μιας μακράς διανοητικής εργασίας, τις οποίες μπορούσε να χρησιμοποιεί θαυμάσια. Μπορούσαμε να τον ρωτήσουμε οποτεδήποτε και για οτιδήποτε : ήμασταν σίγουροι ότι θα λαμβάναμε την πιο ικανοποιητική απάντηση που μπορούσαμε να ευχηθούμε, πάντοτε συνοδευμένη με φιλοσοφικούς στοχασμούς γενικής εμβέλειας. Ο εγκέφαλός του ήταν όπως ένα πολεμικό σκάφος αραγμένο στο λιμάνι, αλλά υπ’ ατμόν , πάντοτε έτοιμο να φύγει προς οποιαδήποτε κατεύθυνση στον ωκεανό της σκέψης.

Βέβαια το Κεφάλαιο φανερώνει μια διάνοια υπέροχου σθένους και καταπληκτικής γνώσης, αλλά για μένα, όπως για όλους όσοι γνώρισαν τον Μαρξ από κοντά, ούτε το Κεφάλαιο ούτε κανένα άλλο γραπτό του δεν αναδεικνύει όλο το εύρος της μεγαλοφυΐας και της γνώσης του. Υπερείχε κατά πολύ των έργων του.

… Ο Μαρξ δεν ήταν ποτέ ικανοποιημένος με την εργασία του, πάντοτε έκανε αλλαγές και πάντοτε έβρισκε ότι οι εκφράσεις του υπολείπονταν των εννοιών που ήθελε να αποδώσει.

Ο Μαρξ συνένωνε τα δύο προσόντα του μεγαλοφυούς στοχαστή. Δεν είχε όμοιό του στο να ξεχωρίζει το αντικείμενο στα διάφορα στοιχεία του και κατόπιν να το ανασυνθέτει με δεξιοτεχνία σε όλες του τις λεπτομέρειες και στους διαφορετικούς τύπους ανάπτυξής του, ανακαλύπτοντας τις εσωτερικές τους σχέσεις. Οι αποδείξεις του δεν στηρίζονταν σε αφαιρέσεις, όπως τον κατηγόρησαν οι ανίκανοι να σκεφτούν οικονομολόγοι. Δεν χρησιμοποιούσε την μέθοδο των γεωμετρών , οι οποίοι, αφού πήραν τους ορισμούς τους από τον περίγυρό τους, κάνουν ολοκληρωτική αφαίρεση από την πραγματικότητα όταν πρόκειται να συναγάγουν συμπεράσματα. Δεν θα βρούμε στο Κεφάλαιο απομονωμένο ορισμό, απομονωμένη διατύπωση, αλλά μια σειρά ενδελεχών αναλύσεων, που αποδίδουν τις πιο ευφυείς αποχρώσεις στους πιο μικρούς αναβαθμούς.

Ο Μαρξ εκκινεί από την επισήμανση αυτού του προφανούς γεγονότος, ότι δηλαδή ο πλούτος της κοινωνίας όπου κυριαρχεί ο κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής, παρουσιάζεται σαν ένα τεράστιος σωρός από εμπορεύματα. Το εμπόρευμα-γεγονός συγκεκριμένο και όχι μαθηματική αφαίρεση- είναι λοιπόν το βασικό συστατικό , το κύτταρο του κεφαλαιοκρατικού πλούτου. Ο Μαρξ παίρνει το εμπόρευμα, το πραγματεύεται από όλες τις πλευρές , φωτίζει το εσωτερικό του, ανακαλύπτει το ένα μετά το άλλο όλα του τα μυστικά-για τα οποία οι επίσημοι οικονομολόγοι δεν είχαν την παραμικρή ιδέα-, αν και είναι περισσότερα και πιο άβατα από τα μυστήρια της καθολικής θρησκείας. Αφού εξετάσει το εμπόρευμα σε όλες του τις εκφάνσεις, ανακαλύπτει τις σχέσεις του με τα άλλα εμπορεύματα κατά την ανταλλαγή και ανέρχεται, εν συνεχεία, στην παραγωγή του και στις ιστορικές προϋποθέσεις αυτής της παραγωγής. Εξετάζοντας τους διαφορετικούς τύπους εμπορεύματος , δείχνει πως περνάει από τον ένα τύπο στον άλλο , πως ο ένας δημιουργεί με αναγκαίο τρόπο τον άλλο. Η λογική ανάπτυξη των φαινομένων παρουσιάζεται με μια τόσο τέλεια τέχνη, που θα μπορούσαμε να πιστέψουμε ότι είναι αποκύημα της φαντασίας του Μαρξ , και παρόλα αυτά είναι βγαλμένη από την πραγματικότητα , είναι η έκφραση της πραγματικής διαλεκτικής του εμπορεύματος.

… Ο Μαρξ, ο οποίος είχε ξεκινήσει ως ένας από τους αρχηγούς της ριζοσπαστικής αστικής τάξης, βρέθηκε εγκαταλελειμμένος από τότε που η αντίθεσή του έγινε αποφασιστική, ενώ τον μεταχειρίστηκαν ως εχθρό μόλις έγινε κομμουνιστής. Αφού τον είχαν υβρίσει, συκοφαντήσει, παγιδεύσει και απελάσει από τη Γερμανία, οργάνωσαν εναντίον του και ενάντια στις εργασίες του τη συνωμοσία της σιωπής. Η 18η Μπρυμαίρ, που αποδεικνύει ότι από όλους τους ιστορικούς και πολιτικούς του 1848 ο Μαρξ ήταν ο μόνος που κατάλαβε τις πραγματικές αιτίες και προέβλεψε τις συνέπειες του πραξικοπήματος της 2ας Δεκεμβρίου του 1851, αγνοήθηκε εντελώς. Παρόλο τον επίκαιρο χαρακτήρα του έργου, ούτε μια αστική εφημερίδα δεν το ανέφερε.

Η Αθλιότητα της Φιλοσοφίας, απάντηση στην Φιλοσοφία της Αθλιότητας του Προυντόν , καθώς και η Συμβολή στην κριτική της Πολιτικής Οικονομίας, είχαν την ίδια τύχη. Αλλά η Διεθνής και η εμφάνιση του πρώτου τόμου του Κεφαλαίου έσπασαν αυτή την συνωμοσία της σιωπής που είχε διαρκέσει σχεδόν δεκαπέντε χρόνια. Ήταν αδύνατο να αγνοείς πλέον τον Μαρξ. Η Διεθνής μεγάλωνε και κατακτούσε τον κόσμο με τον αντίκτυπο της δράσης της. Ο Μαρξ κρατιόταν στο βάθος και άφηνε τους άλλους να δρουν. Ωστόσο σε λίγο κανένας πια δεν θα αγνοούσε ότι ήταν αυτός που βρισκόταν από πίσω.

Στην Γερμανία το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα ιδρύθηκε και ανδρώθηκε ως το σημείο να γίνει μια δύναμη με την οποία ο Μπίσμαρκ (Bismarck) φλέρταρε πριν περάσει στην καταστολή. Ο Σβάιτσερ (Schweitzer) οπαδός του Λασάλ (Lassalle) , δημοσίευσε μια σειρά άρθρων που ο Μαρξ εκτιμούσε πολύ και στα οποία γνωστοποιούσε το Κεφάλαιο στο εργατικό κοινό. Με πρόταση του Γιόχαν-Φίλιπ Μπέκερ , το Συνέδριο της Διεθνούς υιοθέτησε μιαν απόφαση που εφιστούσε την προσοχή των σοσιαλιστών όλων των χωρών σ ‘ αυτό το έργο , το οποίο αποκαλούσε «Βίβλο της εργατικής τάξης».

Μετά την εξέγερση της 18ης Μαρτίου 1871, στην οποία ήθελαν να βλέπουν τον δάκτυλο της Διεθνούς, και μετά την ήττα της Κομμούνας, την οποία το Γενικό Συμβούλιο της Διεθνούς υπεράσπισε ενάντια στην συκοφαντική εκστρατεία του αστικού Τύπου όλων των χωρών, το όνομα του Μαρξ έγινε διάσημο σε όλο τον κόσμο.

Αναγνώρισαν στο πρόσωπό του τον αδιαμφισβήτητο θεωρητικό του επιστημονικού σοσιαλισμού και τον οργανωτή του πρώτου διεθνούς εργατικού κινήματος. Το Κεφάλαιο έγινε το εγχειρίδιο των σοσιαλιστών όλων των χωρών : όλες οι σοσιαλιστικές και εργατικές εφημερίδες δημοσίευσαν τις θεωρίες του, και στην Αμερική, κατά την διάρκεια μιας μεγάλης απεργίας που είχε ξεσπάσει στη Νέα Υόρκη, διένειμαν κείμενα του υπό τη μορφή προκηρύξεων, για να δώσουν κουράγιο στους εργάτες που αντιστέκονταν και για να αποδείξουν ότι οι διεκδικήσεις τους ήταν δίκαιες.

Το Κεφάλαιο μεταφράστηκε στις κυριότερες γλώσσες της Ευρώπης: στα ρώσικα, στα γαλλικά, και στα αγγλικά. Αποσπάσματά του δημοσιεύτηκαν στα γερμανικά, τα ιταλικά, τα γαλλικά, τα ισπανικά και τα ολλανδικά. Και κάθε φορά που στην Ευρώπη ή στην Αμερική οι αντίπαλοι της θεωρίας του Μαρξ επιχειρούσαν να διαψεύσουν τις θέσεις του, οι σοσιαλιστές οικονομολόγοι έβρισκαν μιαν απάντηση που τους βούλωνε το στόμα. Σήμερα το Κεφάλαιο έγινε πραγματικά η «Βίβλος της εργατικής τάξης»., όπως το είχε αποκαλέσει το Συνέδριο της Διεθνούς.

Αλλά η ενεργός συμμετοχή του Μαρξ στο σοσιαλιστικό κίνημα του άφηνε λιγότερο χρόνο για την επιστημονική εργασία του. Οι θάνατοι της γυναίκας του και της μεγάλης του κόρης, της κυρίας Λονγκέ, επέδρασαν καταστρεπτικά στην τελευταία.

Ένας βαθύς δεσμός έδενε στενά τον Μαρξ και την γυναίκα του, της οποίας η ομορφιά είχε γίνει η χαρά και η υπερηφάνεια του, και της οποίας η τρυφερότητα και η αφοσίωση είχαν ελαφρύνει τις στερήσεις που απέρρεαν από την περιπετειώδη ζωή του επαναστάτη σοσιαλιστή. Η αρρώστια που κατέτρωγε την κυρία Μαρξ συντόμευε επίσης τις μέρες του συζύγου της. Στην πορεία αυτής της μακράς και επίπονης ασθένειας ,τα ξενύχτια, οι συγκινήσεις, η απουσία αέρα και άσκησης κούρασαν το σώμα και το πνεύμα του Μαρξ. Άρπαξε μια βρογχίτιδα που κόντεψε να αποβεί μοιραία.

Στις 2 Δεκεμβρίου 1881 η κυρία Μαρξ πέθανε όπως έζησε, ως κομμουνίστρια και υλίστρια. Ο θάνατος δεν την φόβιζε πια. Όταν ένιωσε ότι πλησίαζε το τέλος, φώναξε : «Καρλ , οι δυνάμεις μου υποχωρούν». Ήταν τα τελευταία της κατανοητά λόγια. Κηδεύτηκε στις 5 Δεκεμβρίου , στο νεκροταφείο του Highgate,στον τομέα των «απόκληρων» (“unconsecrated ground” : βέβηλη γη). Δεν ανακοίνωσαν την κηδεία της: ήταν σύμφωνο με τις συνήθειες ολόκληρης της ζωής της, αλλά και εκείνης του Μαρξ. Μόνο μερικοί στενοί φίλοι την συνόδευσαν στον τόπο της ανάπαυσής της. Πριν διαλυθούν, ο Ένγκελς έβγαλε έναν επικήδειο.

Από τότε η ζωή του Μαρξ δεν ήταν παρά μια σειρά από φυσικούς και ηθικούς πόνους, τους οποίους υπέφερε στωικά και που επιδεινώθηκαν όταν, ένα χρόνο αργότερα, η πρωτότοκη κόρη του, η κυρία Λόνγκε, πέθανε ξαφνικά. Αυτό τον τσάκισε και πια δεν επανήλθε.

Εξέπνευσε καθισμένος στο γραφείο του, στις 14 Μαρτίου του 1883,στα 65 του χρόνια.

Αποσπάσματα απο το βιβλίο,  Πολ Λαφάργκ : Αναμνήσεις από τον Κ.Μαρξ και τον Φ.Ένγκελς-Μια μικρή βιογραφία για δυο μεγάλους επαναστάτες. εκδόσεις ΚΨΜ

από  praxis