Περί Ανθρώπινου Καπιταλισμού, ο Διάλογος

Έχοντας πάρει μέρος σε συζητήσεις μεταξύ  φίλων, μερικοί απο τους οποίους έχουν  προ ετών μετακινηθεί προς τον ΣΥΡΙΖΑ, μου δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι μέσα στον χώρο αυτό σκόπιμα καλλιεργείται μια πεποίθηση ότι «δεν δείχνουμε όλα τα χαρτιά μας» στον αντίπαλο.  Ότι δηλαδή  όταν θα έρθουν στην εξουσία θα χρησιμοποιήσουν όλους τους μοχλούς οικονομικής πολιτικής στην διάθεση τους, προς όφελος των μη προνομιούχων. Ένας απο αυτούς τους μοχλούς είναι η φορολογική πολιτική. Περιττό να πω ότι η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ δεν έχει πρόθεση, πιστεύω, ούτε  και διάθεση να κάνει κάτι τέτοιο, αλλά θεωρώ ότι μέρος της «ελπίδας» που καλλιεργούν ότι θα κάνουν κάτι καλύτερο, έστω και λίγο... έχει σποριάσει στην βάση τους και επέκεινα. Αυτό φαίνεται σε προσωπικές επαφές με ανθρώπους που,  ενώ δείχνουν μια αντικαπιταλιστική προδιάθεση,  δυσκολεύονται να αποδεχθούν ότι η ηγεσία τους έχει ήδη ενσωματωθεί στην αστική τάξη. Μεταφέρω το κύριο μέρος της μιας πρόσφατης συζήτησης, όπως περίπου ξεδιπλώθηκε.

**********

Τάδε: Μπορείς να φανταστείς το σενάριο όπου το κράτος παύει να επιδοτεί τους κεφαλαιοκράτες με χρήμα και φορολογεί τον πλούτο, και παράλληλα παύει να λεηλατεί τους εργάτες και την μεσαία τάξη; Δηλαδή ακριβώς το αντίθετο απο αυτό που συμβαίνει στο εδώ και τώρα μας; 

Δείνα: Δηλαδή μια φορολογική κόλαση για τους προνομιούχους, μέσα σε καπιταλιστικό πλαίσιο εννοείς, φυσικά.

Τάδε: Εννοώ ένα καθεστώς αυξανόμενης κοινωνικής δικαιοσύνης, με χρησιμοποίηση των ίδιων οικονομικών εργαλείων που χρησιμοποιούν οι αστοί εναντίον των εργαζόμενων, με χρησιμοποίηση τους  αυτή την φορά εναντίον των αστών.  Μπορείς να το διανοηθείς;

Δείνα: Με μεγάλη δυσκολία. Αδυνατώ να φανταστώ  την  χρησιμοποίηση του αστικού κράτους εναντίον των αστών, έτσι γιατί το θελήσαμε, χωρίς επίθεση στα «χειμερινά ανάκτορα», χωρίς ν’ ανοίξει ρουθούνι, ας πούμε. Με εμποδίζει η αντίληψη της πραγματικότητας που ήδη έχω σχηματίσει.

Τάδε: Μην αντιμετωπίζεις αυτό που σου λεω αφ’ υψηλού, απο τα θεωρητικά ύψη σου...  Μην κολλάς σε σχήματα.

Δείνα: βοήθησε με να ξεκολλήσω. Κάνε μου το πιο λιανά.

Τάδε:  Ωραία. Σου το θέτω αλλιώς. Μπορεί μια κυβέρνηση με διαφορετικά, πιο γνήσια φιλολαϊκά ήθη να επιβάλει ένα καθεστώς φορολογίας διαφορετικό, όπως το περιέγραψα: Μια σκληρή φορολογική πολιτική για τους προνομιούχους; Μπορείς να το φανταστείς;

Δείνα: Εξαρτάται απο το τι εστί «σκληρή» και ποιους εννοούμε ως «προνομιούχους»...

Τάδε: Σκληρή για το κεφάλαιο, σκληρή για τα μονοπώλια, να το πω έτσι με την γλώσσα σου, σκληρή για τους μεγαλοεισοδηματίες, σκληρή για τους ραντιέρηδες. Βαλε μαχαίρι στις επιδοτήσεις τους και ανέβασε τους φόρους για τους αστούς, με τον ίδιο ανελέητο τρόπο που δείχνουν αυτοί εναντίον των φτωχών στρωμάτων. Δρακόντειους φόρους στην πλουτοκρατία.  Μπορείς να το φανταστείς;

Δείνα: Θεωρητικά, ναι. Και προβλέπω τις εξής πιθανές οικονομικές συνέπειες – πριν πω τίποτε για άλλου είδους συνέπειες και αντιδράσεις απο τους αστούς: πρώτον, θα επακολουθήσει μια καπιταλιστική αμηχανία που σημαίνει ότι ένα μεγάλο μέρος του κεφαλαίου που έχει μάθει να επενδύει μόνο με την αμέριστη βοήθεια του κράτους δεν θα μπορεί να αναπτυχθεί ή να ανανεωθεί με τον ίδιο βαθμό έντασης, εφόσον ή δυνατότητα να κερδοφορήσει  θα μειωθεί. Δεύτερον, κάποιες επιχειρήσεις θα κλείσουν, μη μπορώντας να αντεπεξέλθουν στο αυξημένο κόστος επενδύσεων που είναι αναγκαίες για να διατηρηθούν σε ανταγωνιστικό επίπεδο στην αγορά. Προσπαθώντας να φέρεις δικαιοσύνη θα δημιουργήσεις δυσλειτουργία στο σύστημα το οποίο φαίνεται ότι δεν θέλεις να ανατρέψεις.

Τάδε: Μιλάς όπως κάποιοι αστοί οικονομολόγοι απολογητές του νεοφιλελευθερισμού. Πως ταιριάζει καμία φορά η «αντι-οπορτουνιστική» ηθικολογία με αυτά που λενε οι Κασσάνδρες του νεοφιλελευθερισμού! Φόροι στο κεφάλαιο «ίσον» τέρμα στην ανάπτυξη. Αυτό μας λενε.  Όμως παραβλέπουν θελημένα, και το κάνεις κι εσύ αυτό,  ότι  ένα σημαντικό κεφάλαιο θα βρεθεί στα χέρια του κράτους, και μια πρόσθετη αγοραστική δύναμη στα χέρια των φτωχών. Το κράτος θα αναλάβει άμεσα να χρησιμοποιήσει το κεφάλαιο του για να κλείσει το κενό που αυτή η «κεφαλαιοκρατική αμηχανία» όπως την λες, θα έχει ανοίξει. Η ανακούφιση των λαϊκών στρωμάτων θα αυξήσει την ζήτηση στην αγορά. Το σοκ που θα πάθει το σύστημα θα θεραπευτεί ή θα αποζημιωθεί εν μέρει απο την αύξηση της ζήτησης στην αγορά και εν μέρει απο τον πιο ενεργό ρόλο του κράτους με επενδύσεις για κοινωφελείς σκοπούς.

Δείνα: Πρόκειται για ένα σενάριο καπιταλιστικής διαχείρισης, για ένα «καπιταλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο», που δε είναι τίποτε παραπάνω απο ένα ευχολόγιο που προέρχεται απο μια μερίδα των κατόχων κεφαλαίου που φοβούνται ότι έτσι που παει ο καπιταλισμός δεν θα επιβιώσει – προέρχεται απο μια μερίδα των κατόχων κεφαλαίου μεσαίου και μικρού όγκου. Δηλαδή απο ένα πεφωτισμένο τμήμα της μεσοαστικής τάξης, που θέλει να κυβερνήσει, χωρίς να αμφισβητήσει τις σχέσεις παραγωγής.  Χωρίς να εναντιωθεί στην εξουσία του κεφαλαίου. Παρ’ όλα αυτά, το κεφάλαιο είναι δεισιδαίμον και ακολουθεί τη  σοφή ρήση «Κάλιο τον διάβολο που ξέρεις παρά τον διάβολο που δεν ξέρεις» κι αργά ή γρήγορα θα μετατρέψει τον φόβο και την δυσπιστία του προς εσάς σε εχθρότητα και θα επιτεθεί πριν ακόμα αποκτήσει αποδείξεις ότι οραματίζεστε να γιατρέψετε το σύστημα του...

Τάδε: Δεν μας αφορά η δεισιδαιμονία  του κεφαλαίου και δεν περιμένουμε αβρότητες και φιλία απο αυτή την πλευρά.  Αυτό που μας αφορά είναι ότι μια κυβέρνηση της αριστεράς, με ριζική αλλαγή της φορολογικής πολιτικής, σίγουρα θα δημιουργήσει καλύτερες συνθήκες ζωής για τους πολλούς κι ας μην αρέσει στους πλουτοκράτες. 

Δείνα: Αν μπορούσε να δρομολογηθεί κάτι τέτοιο, που δεν βλέπω καμία εκδοχή σοσιαλδημοκρατίας να το οραματίζεται, αυτό δεν θα πήγαινε μακριά, θα ήταν προσωρινό.

Τάδε: Απο που βγαίνει αυτό το συμπέρασμα; Ίσα-ίσα που αν μια κυβέρνηση ασκήσει επιτέλους μια φιλολαϊκή πολιτική, για πρώτη φορά στην ιστορία αυτού του τόπου, θα γίνει σίγουρα ανάρπαστη.

Δείνα: Το προσωρινό χαρακτηριστικό ενός τέτοιου εγχειρήματος συνδέεται και προκύπτει απο το γεγονός ότι οι ίδιοι οι καπιταλίστες, και όχι μόνο οι περισσότεροι απο τους μισθωτούς οικονομολόγους τους, το θεωρούν κυριολεκτικά  ανάθεμα, κόλαση. Όχι μόνο γιατί θα λειτουργούσε κόντρα στην σημερινή ορθοδοξία, η οποία δεν βλέπει την διαιώνιση του καπιταλισμού να περνάει μέσα απο άμβλυνση των αντιθέσεων του συστήματος, μια απο τις οποίες είναι η κοινωνική ανισότητα. Ο ορθολογισμός του δεν έχει ηθικές διαστάσεις του τύπου «δικαιότερος» ή «πιο ανθρώπινος» καπιταλισμός, «καλύτερος» ή «χειρότερος». Όλα αυτά σαρώνονται απο την λογική του συστήματος γιατί προσκρούουν στην αέναη τάση του κεφαλαίου να ανατρέφεται και να συσσωρεύεται , προσκρούουν στην πεμπτουσία του καπιταλισμού, τον οποίο δεν τολμάς να θεωρήσεις ανατρέψιμο...

Τάδε: Κι όμως, αυτο που προτείνω θα είναι μια ανατροπή στην κουλτούρα του. Ένα δρακόντειο για τους καπιταλίστες φορολογικό καθεστώς ίσως να είναι βασική προϋπόθεση για να επιχειρηθεί ένας είδος σοσιαλισμού που εσύ αποκαλείς καπιταλισμό με «ανθρώπινο πρόσωπο». Είναι προφανές ότι πρόκειται για «κόλαση» για το κεφάλαιο. Γιατί άραγε η κόλαση του κεφαλαίου να μην γίνει παράδεισος για τον εργαζόμενο;

Δείνα: Παράδεισος; Μήπως υπερβάλουμε εδώ;

Τάδε: Αρνείσαι να δεχτείς ότι θα ανακουφίσει τα λαϊκά στρώματα, θα δημιουργήσει συνθήκες για μια καλύτερη ζωή... 

Δείνα: Ναι. Διότι δέχομαι, a priori αν θες, ότι το κεφάλαιο θα αντιδράσει. Ας παραβλέψουμε την αντίδραση της κρατικής μηχανής που ελέγχει το κεφάλαιο, ας ξεχάσουμε το ότι η δημοκρατία είναι διαθέσιμη μόνο όταν το κεφάλαιο εξασφαλίζει συναίνεση των εκμεταλλευόμενων και αποδοχή της εκμετάλλευσης τους με τους όρους του. Να το δούμε μόνο σαν πρόβλημα πολιτικής οικονομίας. Στην προκειμένη περίπτωση το κεφάλαιο, έχοντας δημιουργήσει ένα φορολογικό-επενδυτικό παράδεισο παγκοσμίως, το πρώτο που θα κάνει, αν δεν σε ανατρέψει βίαια, είναι να μετακομίσει σε κάποια γωνία του επίγειου παράδεισου του, έξω απο αυτήν την «κόλαση» που του επιφυλάσσεις.

Τάδε: Ναι, όταν και όπου μπορεί. Δεν μπορεί όμως να μετακομίσει όλο. Κάτι θα μείνει εδώ...

Δείνα: Αυτό που θα μείνει θα αποφύγει να κάνει επενδύσεις. Όχι μόνο επειδή δεν θα  του αρέσει η πολιτική σου, αλλά κυρίως,  θα λειτουργήσει έτσι διότι παντού  και πάντοτε ο επιχειρηματίας κινητοποιείται ή αδρανεί με βάση την πίστη, δηλαδή με βάση το βαθμό κατά τον οποίο ελπίζει ότι σε μια οποιαδήποτε συγκυρία μπορεί πρώτιστα να επωφεληθεί οικονομικά. Αλλά δεν περιορίζεται στο τώρα, κοιτά πάντα και το αύριο του, και τελικά επενδύει με γνώμονα αυτήν την πίστη, ή αποφεύγει να το κάνει. Αυτή η πίστη, αν και δεν είναι άμεσα συνυφασμένη με ιδεολογία έχοντας τις ρίζες της στην οικονομία, προσβάλλεται απο δηλώσεις προθέσεων να διορθώσουν τον καπιταλισμό τεχνικά, να τον εξανθρωπίσουν με κοσμητικές εγχειρίσεις, και θα αντιδράσει πολύ πριν αυτές μετατραπούν σε πολιτικές. Για το κεφάλαιο, ο καπιταλισμός, με - ή δίχως - πολιτικό «μακιγιάζ», έχει πάντα φυσιολογικό πρόσωπο διότι θεωρεί φυσική την εξέλιξη του σαν σύστημα. Οποιαδήποτε αμφισβήτηση της «φυσικότητας» του καπιταλισμού αποτελεί ύβρη για το κεφάλαιο. Η αμηχανία που προανέφερα θα εμφανιστεί και σαν επενδυτικό κενό.

Τάδε: Το κενό θα καλυφθεί απο το κράτος. Και το κράτος, με δημοκρατικό έλεγχο, προοδευτικά θα παίζει μεγαλύτερο ρόλο. Παρά την ύπαρξη της αγοράς, μια πολιτική δρακόντειας φορολογίας για τους προνομιούχους, ανοίγει δρόμους προς τον  σοσιαλισμό...

Δείνα: Πως; Όταν η αγορά θα εξακολουθήσει να καθορίζει το τι παράγεται, πόσο απο ποιους και για ποιους...   

Τάδε: Μα το κράτος, εκτός απο κοινωνικό ρόλο θα παίξει αναγκαστικά, αν θέλεις, κι ένα ποιο ουσιαστικό οικονομικό ρόλο, με την έννοια ότι θα μπει στην παραγωγική διαδικασία ως ο ένας απο του ισχυρότερους επιχειρηματικούς παίχτες στην αγορά. Το ειδικό βάρος του θα αυξάνεται προοδευτικά.

Δείνα: Μοιραία λοιπόν το σενάριο σου οδηγεί την οικονομία και την κοινωνία ενώπιον της αναγκαιότητας να επιλέξει «περισσότερο  σοσιαλισμό». Για να αποφευχθεί ένα πισωγύρισμα στον «καπιταλισμό χωρίς μακιγιάζ», εκτός απο πολιτική θέληση των εμπνευστών μιας τέτοιας πολιτικής καινοτομίας,  απαιτείται και τεράστια κινητοποίηση της εργατικής τάξης, η οποία πρέπει να έχει ωριμάσει οργανωτικά και πολιτικά για κάτι τέτοιο. Διότι ο δρόμος αυτός θα οδηγήσει αναγκαστικά στην όξυνση της ταξικής πάλης. Ένα κρίσιμο ερώτημα για σένα είναι τι κάνεις τώρα για να βοηθήσεις μια τέτοια ωρίμανση...

Τάδε: Η ιστορία έχει δείξει ότι μια τέτοια ωρίμανση μπορεί να συμβεί ραγδαία.

Δείνα: Στην πορεία όμως, ο κύριος όγκος της μικροαστικής τάξης η οποία είναι και η τάξη απο την οποία προέρχονται οι ζηλωτές του εξανθρωπισμένου καπιταλισμού που αρχικά έθεσαν σε κίνηση αυτή την διαδικασία, όχι μόνο θα πρέπει να ταχτούν με το προλεταριάτο, αλλά και να είναι διατεθειμένοι να «μοιραστούν» μαζί του, ή και να του παραδώσουν την ηγεμονική θέση στην μετάβαση προς κάποιου είδους σοσιαλισμό, σε κάποιο σύστημα που θα αρχίσει να αλλάζει τις σχέσεις παραγωγής. Ελλείψει των δυο συνθηκών, η παταγώδης αποτυχία είναι βέβαιη. Το επιθετικό σαρκοβόρο θηρίο δεν μετατρέπετε σε ακίνδυνο χορτοφάγο με αλλαγή πολιτικής. Το κεφάλαιο θα αντιδράσει με οικονομικά, πολιτικά και, στο βαθμό που μπορεί, με κοινωνικά μέσα. Μια κυβέρνηση με μια τέτοια πολιτική, χωρίς ένα δυνατό, αχτύπητο εργατικό κίνημα σε συμμαχία με τον κύριο όγκο των μεσαίων στρωμάτων θα είναι πούπουλο στον αέρα για το κεφάλαιο.

Τάδε: Όταν έχεις την πλειοψηφία του λαού κι όταν η πλειοψηφία αυτή αυξάνεται, ο δικός σου κόσμος δεν θα μείνει απαθής. 

Δείνα: Ναι αλλά το κρίσιμο ζήτημα είναι πως ξεκινάς και με τι προϋποθέσεις. Δεν υπάρχει στην ιστορία απανταχού στάδιο κοινωνικών μεταρρυθμίσεων, ριζικών μεταρρυθμίσεων του ίδιου του καπιταλισμού, στάδιο στο οποίο, ναι μεν οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής ήταν άθικτες και η ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής δεν απειλείτο άμεσα, αλλά οι μορφές κυριαρχίας του κεφαλαίου αμφισβητήθηκαν, το οποίο στάδιο να μην έτυχε λυσσαλέας αντίστασης, υπονόμευσης και ανοιχτού πόλεμου απο το κεφάλαιο. Αν λοιπόν περιμένεις απο τον δικό σου κόσμο να μην μείνει απαθής θεατής της επίθεσης που θα γίνει, αφήνεις τα πράγματα στην τύχη τους. Ο κόσμος σου πρέπει να είναι ενεργός και προετοιμασμένος απο την αρχή.   

Τάδε: Ας το κάνουμε αυτό μαζί. Ας ενεργοποιήσουμε, ας προετοιμάσουμε τον κόσμο μαζί.  Γιατί αρνείστε να συνεργαστείτε σε μια πορεία που καθιστά πιθανότερη την ενεργητική συμμετοχή του κόσμου, του δικού μας και του δικού σας, στην στήριξη μιας κυβέρνησης που θα προασπίσει τα συμφέροντα του και θα ταχτεί ενάντια  στα συμφέροντα της πλουτοκρατίας;

Δείνα: πρώτον, διότι η ηγεσία σας δεν προτείνει αυτό το σενάριο εξελίξεων, κάθε άλλο μάλιστα, άσχετα απο το τι μπορεί να ψιθυρίζει στα μέλη σας. Κι εγώ ακούω κραυγές απανωτών οπισθοχωρήσεων της ηγεσίας σας κι όχι ψίθυρους για ανατροπές. Και δεύτερον, σ’ ότι αφορά την ανάπτυξη του εργατικού κινήματος σε ταξική βάση, κάτι που είναι προϋπόθεση του δικού σου σεναρίου, η ηγεσία σας κάνει ότι της περνάει απο το χέρι να την μπλοκάρει και την υπονομεύσει.  Επίσης, η στάση της ηγεσίας σας σε σχέση με την θέση της χώρας στην Ε.Ε. είναι άκρως συντηρητική, ασυνεπής και καιροσκοπική. Με δοσμένο ότι μια τέτοια οικονομική πολιτική θα συγκρουστεί έμμεσα και άμεσα και με την Ε.Ε., με το διεθνές κεφάλαιο, και με δοσμένο οτι δεν υπάρχει εθνικό κεφάλαιο, του οποίου το πεδίο ασύδοτης δράσης απειλήθηκε, που να μην συμμάχησε με θεούς και δαίμονες για να επαναφέρει το καθεστώς των προνομίων του στο εθνικό του χωράφι. Και επίσης δεν υπάρχει χώρα που να έθιξε ιμπεριαλιστικά συμφέροντα στην οποία ο ιμπεριαλισμός (που πάντα θα επιτεθεί απο έξω) να μην βρήκε ιθαγενείς αστους λακέδες έτοιμους να κάνουν την ποιο βρώμικη δουλειά του απο τα μέσα.

Δεν κάνεις καπιταλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο, επειδή μια νύχτα που κοιμόσουν το ονειρεύτηκες, ή  επειδή είχες μια πολύ καλή έμπνευση καθισμένος στο γραφείο σου, ή εντέλει επειδή το κόμμα σου κέρδισε τις εκλογές ή το λαχείο.